Olaibar

Olaibar
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Enderitz kontzejuko herri barnea
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Ibarrak (Iruñerria)
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Iruñea
Izen ofiziala	Oláibar
Alkatea (2011-2027)	Mª Carmen Lizoain Osinaga (independenteak)
Posta kodea	31798
INE kodea	31188
Herritarra	olaibartar, olaibertar
Geografia
Koordenatuak	42°53′46″N 1°36′22″W / 42.89616584°N 1.60612191°W / 42.89616584; -1.60612191
Azalera	15,72 km²
Garaiera	455-977 metro
Distantzia	10,6 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	409 (2023:  14)
158 (%38,6) (2019)  (%53,8) 220
Dentsitatea	26,02 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 16,47
Ugalkortasuna[1]	‰ 67,8
Ekonomia
Jarduera[1]	% 82,86 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 9,66 (2013)
Euskara
Eremua	eremu mistoa
Euskaldunak[1][2]	% 19,90 (2018: %6,77)
Datu gehigarriak
Oharrak	www.olaibar.es

Olaibar^[3][a] (olaibarreraz: Olaiber)^[b] Euskal Herriko udalerri eta ibar bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Iruñeko merindadean eta Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean dago, Iruñea hiriburutik 10,6 kilometrora. Altuera 455 eta 977 metro artekoa da, eta 33,88 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 409 biztanle zituen.

Olaibar Ultzamaldea erdialdeko ibar txiki bat da, eta Iruña eta bere ingurua Ultzama, Anue eta Nafarroa kantauriarrarekin lotzen ditu, Iparraldeko probintziez gain. Nahiko biztanle gutxiko igarobidea da, herrigune txikietan sakabanatua. Bere jarduera nekazaritza eta abeltzaintzan eta zerbitzuen sektorean soilik oinarritzen da, N-121-A errepideari esker.

Bertako biztanleak olaibartarrak (olaibarreraz: olaibertarrak) dira. Ibarburua Olabe kontzejua da, non udaletxea da.

Izena

Olaibar beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Valle de Oláibar
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Val d'Olave

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[4]

• Olayvarr (1268)
• Val de Olaue (1280)
• Vaill d'Olaue (1366)
• Val de Olave (1534)
• Val de Olabe (1644)
• Olaibar (1802)
• Olaibar (1926)
• Olaibar (1993)

Etimologia

Olaibar toponimoa Olabe + ibar izenekoak osatzen du, beraz, bere esanahia "Olabeko harana" da, bere hiriburua Olabe delarik. Olabe, bere aldetik, euskal ola (burdinola) eta -be (beheko posizioa adierazten duen atzizkia) terminoek osatzen dute, hau da, "burdinolaren azpian".

Izena gardena bada, haren esanahia ez da hain gardena, gaur egun ez baita ezagutzen herriari izena eman ziezaiokeen burdinolarik bailaran. Horregatik, Koldo Mitxelena edo Mikel Belasko bezalako hizkuntzalariek ola "txabola" edo "saroi" adieraz erabili zela pentsatzearen alde egiten dute, Olabe izenaren esanahirik logikoena "txabolaren azpian" izanik.

Nolanahi ere, Erdi Arotik erabilitako erromantze izena, Nafarroako beste hainbat haranetan bezala, Valle de Olave izan da, aldaera guztietan. Toponimo honen berezitasuna, herri baten izenak eta -ibar atzizkiak (Erroibar, Gulibar, Elortzibar, etab.) osatzen dituzten gainerako ibarrekiko, gaur egun gaztelaniaz erabiltzen den toponimoa Oláibar dela da (gaztelerazko tildekin) eta ez Valle de Olave, Valle de Erro, Valle de Gulina edo Valle de Elorz bezala.

Horregatik, aditu batzuek iradokitzen dute jatorrizko izena ez dela Olabe izenetik eratortzen, baizik eta ola hitzatik bakarrik (ola + ibar: "burdinolako harana"), eta ondoren hizkuntza erromantzeek oker iritzi diotela hasierako osagaia Olabe izateari, eta ez ola. Horrela, Olaibar eta Olabe txabola edo burdinolatik abiatuko lirateke, eta lehenengoa ez litzateke bigarrenaren ondorio izango.^[5]

Ezaugarriak

Armarria

Olaibarreko armarriak honako blasoi hau du:^[6]

Bandera

Olaibarreko banderak Olaibarreko armarria dauka hondo gorri baten gainean. Armarriak kasket bat du gainean.

Geografia

Iruñeko merindadearen ekialdean dago, Nafarroako Mendialdean.

Mugakideak

	Odieta	Anue
	Ezkabarte		Esteribar
		Olaibar
		Ezkabarte

Inguru naturala eta kokapena

Ultzamaldea eskualdean dago, eta udalerriaren hiriburua, Olabe, Iruñetik 10 kilometrora dago. Udalerria N-121-A (Iruña-Irun) errepideak zeharkatzen du. Ultzama ibaiak zeharkatzen du iparraldetik hegoaldera, eta ibaiaren ibarrak definitzen du lurraldearen erliebea, inguruko mendiekin batera.

Klima eta landaredia

Olaibarrek klima atlantiarra dauka, urteko batez besteko balioek erakusten duten moduan. Urteroko prezipitazioak 1.000mm eta 1.400mm bitartekoak dira, eta tenperaturak 10 eta 13 gradu artekoak. Egun euritsuak 120 inguru izaten dira. Euria urte osoan zehar egiten badu ere, uda garaian hilabete bateko lehortea izan ohi da.

Prezipitazio ugariek eraginda, landaredia eta basoak ugariak dira. Basa pinuak, pagoak eta beste hainbat zuhaitz espezie daude Olaibarreko basoetan.

Estazio meteorologikoa

Olaibarren ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Anue pareko udalerrian, estazio bat dagoen Olague kontzejuan, itsasoaren mailatik 577 metrora, Nafarroako Gobernuak 1975ean jarritako estazio meteorologikoa dago.^[7]

Datu klimatikoak (Olague, 1975-2022)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	19.0	22.0	26.0	28.5	33.0	40.0	39.0	40.0	36.0	29.0	23.0	18.0	40.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.3	9.5	13.1	15.1	19.1	23.2	25.6	26.5	22.5	17.7	11.8	9.0	16.8
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.2	4.6	7.4	9.4	12.9	16.6	18.8	19.2	15.7	12.1	7.4	4.7	11.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.0	-0.3	1.8	3.7	6.8	10.0	11.9	12.0	9.0	6.5	2.9	0.5	5.4
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-11.0	-12.0	-9.0	-5.0	-3.0	1.0	3.0	3.0	0.0	-5.0	-10.0	-14.0	-14.0
Pilatutako prezipitazioa (mm)	134.2	115.5	114.3	119.5	97.5	75.4	44.8	43.5	73.0	110.9	163.9	132.2	1224.6
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	88.0	54.0	52.0	56.5	49.0	85.7	48.2	90.8	67.5	69.0	80.5	86.6	90.8
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	14.4	12.6	12.9	14.8	13.3	9.3	7.7	6.9	9.9	12.4	15.2	14.3	143.6
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.3	3.7	2.1	1.1	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	1.3	1.7	12.3
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[8]

Banaketa

Olaibarrek 4 kontzeju ditu:

• Enderitz
• Olabe (ibarburua)
• Olaitz
• Otsakain

Gainera, beste leku bat ere bada, hala nola:

• Zandio

Bestalde, 2 etxalde ditu ibarrean:

• Beraitz
• Otsabide

Olaibarreko herriak

Historia

1268ko Rediezmoaren liburua ageri da haran gisa. 1366 eta 1427ko su-liburuetan, "Olabeko ibarra" izenez agertzen da. Gobernu komunerako, haraneko diputatu bat aukeratzen zen, eta, aparte, herri bakoitzak bere errejidoreak izendatzen zituen, txandaka, bakoitza bere etxearen artean. 1835-1845eko Udal erreformen ondoren, ibarra erregimen komuneko udalerri bezala geratu zen. 1920. urtearen inguruan eskola bakarra zegoen bailaran, eta ostatu bakarra, Enderizko bentan.

Demografia

2023 urteko erroldaren arabera 409 biztanle zituen Olaibarrek.^[9]

Ekonomia

Ibarreko sektorerik garatuena lehen sektorea da. Ibarreko orografia eta klima direla eta, nekazaritza ez dago oso garatuta, eta abereen kontsumorako ekoizpena da jarduera nagusia. Edo bizilagunen kontsumorako baratze txikiak. Ibarrak etengabe ustiatzen den herri-mendia du. Zerbitzuen sektorea gutxi garatu da, eta batez ere Olave-Olaben kontzentratzen da sukaldaritzan diharduten enpresekin.

Politika

Udaletxea

Udaletxea 1953an eraiki zen eta Olaibarrek Olabe eta Olaizko kontzejuekin partekatzen du eraikina. Antzinako egoitza Olabeko bentan egon zen. Udala alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute.

• HELBIDEA: Irunerako errepidea, z/g

Udal hauteskundeak

Olaibarko alkatea Maria Carmen Lizoain Osinaga da 2007ko udal hauteskundeez geroztik; urte horretan Independientes de Oláibar (IO) bere taldeak udaleko bost ordezkariak lortu zituen. Baliogabeko botoak lau izan ziren (emandako boto guztien %3,31) eta boto zuriak hamabost izan ziren (%12,82). Abstentzioa %25,31ekoa izan zen.

2011ko udal hauteskundeetan ere Lizoain aukeratu zuten alkate, Agrupación Independiente de Oláibar (AIO) zerrendaren izenean.

Alkateak

Hauek izan dira Olaibarko azken alkateak:

Kultura

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Olaibarreko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.^[14]

Koldo Zuazok, 2010ean, Olaibarrek ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[15]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Olaibarreraz. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Olaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Olaibar eremu mistoko udalerria da, eta hori dela eta, euskarak eskubide batzuk ditu. 2010ko erroldaren arabera, herritarren %13,13k zekien euskaraz hitz egiten eta 2018n % 19,90k.

Jaiak

• Olabeko San Pedro jaiak, ekainaren azken asteburuan
• Otsakaingo San Joan jaiak, irailaren lehen asteburuan
• Enderizko San Nikolas jaiak, irailaren bigarren asteburuan
• Olaizko San Migel jaiak, irailaren azken asteburuan

Ondasun nabarmenak

• Enderizko San Nikolas eliza, XIII. mendean eraikitako kristau eliza, gotiko estiloan.
• Olabeko San Pedro eliza, XIII. mendean eraikitako kristau eliza.
• Olaizko San Migel eliza, Erdi Aroan eraikitako kristau eliza.
• Otsakaingo San Joan eliza, XIII. mendean eraikitako kristau eliza.
• Zandioko San Lorentzo eliza, Erdi Aroan eraikitako kristau eliza.

Erreferentziak

Oharrak

1. ↑ /oláiβ̞aɾ/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban
2. ↑ /oláiβ̞eɾ/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

Ikus, gainera

• Ibarrak (Iruñerria)
• Iruñeko merindadea
• Nafarroa Garaia

Kanpo estekak

• Olaibarreko Udalaren webgune ofiziala

• Datuak: Q1647477
• Multimedia: Oláibar / Q1647477
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Olaibar