Balmaseda

Balmaseda
Bizkaia, Euskal Herria
Balmasedako udaletxea.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Enkarterri
Izen ofiziala	Balmaseda
Alkatea	Aitor Larrinaga García (Ind)
Posta kodea	48800
INE kodea	48090
Herritarra	balmasedar
Kokapena
Koordenatuak	43°11′45″N 3°11′34″W / 43.195833333333°N 3.1927777777778°W / 43.195833333333; -3.1927777777778
Azalera	22,3 km²
Garaiera	146 metro
Distantzia	30 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	7.593 (2023) −43 (2022)
3.980 (%52,4)   (%49) 3.717
Dentsitatea	320,13 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 11,22
Zahartze tasa[1]	% 15,71
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 46,59
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 77,14 (2011)
Genero desoreka[1]	% 10,79 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 16,08 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 19,01 (2010)
Kaleko erabilera [2]	%  (2016)
Etxeko erabilera [3]	% 6.56 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1199. urtea
Webgunea	http://www.balmaseda.net

Balmaseda Bizkaiko mendebaldeko udalerri bat da, Enkarterri eskualdeko hiriburua. Hiribildu titulua du. 7.619 biztanle zituen 2016. urtean.

Etimologia

Balmaseda izenaren etimologia bi hitzetan banatuta azaldu daiteke: val («harana», gaztelaniaz) eta maseda. Bigarren osagai horren esanahia ez dago argi, baina Maseda hitzaren barianteak badira inguru horretako abizenetan: Balmaceda, Balmaceta, eta biak v-rekin idatziak. Era berean, Matzeta izeneko tokiak badira Durangaldean.

Hipotesi batek dioenez, izenaren bigarren osagai hori euskarazko «mahatseta» hitzetik eratorria da. Orduan, herriaren izenaren errotiko esanahia «mahasti harana» litzateke.

Proposatu den beste etimologia proposatu bat gaztelaniazko val maceda da, hots, «sagarrondoen harana».

Geografia

Balmasedak Artzentales, Sopuerta eta Zallarekin egiten du muga ekialdean; hegoaldean, berriz, Burgos probintziako Mena Haranarekin.

Udalerria lurralde menditsu batean dago kokatuta, Ordunteko Mendien luzapenean. Kolitza, Canto, Terreros eta Garbea gailurrak azpimarra daitezke. Handik ibarra Kadagua ibairaino hedatzen da, Sabugal mendia, Tueros zelaia eta Arbalitza mendia sortaldean utzita. Kadagua ibaiak ibar estua sortzen du, eta Acebo, Kolitza, Tueros eta Angostura erreketako urak hartzen ditu.

Historia

Lurraldean badira giza aztarnak historiaurretik, baina lehen albiste zehatza 1199ko urtarrilaren 24koa da, Bortedoko jaun Lope Sanchez Menakoak hiribildua (Bizkaiko lehena) sortu zuen egunekoa, Logroñoko Forua emanda. Sortzen Bizkaiko lehen hiribildua izan zen. Hiribildua bertan kokatzeko arrazoiak mendia artean ondo defenditutako hiria sortzeko aukera eta Gaztelaren eta Bizkaiaren arteko ibilbide komertzialak (erromatar galtzada zaharra baliatuz) izan ziren.

Horregatik, Balmaseda merkataritza eta aduana leku garrantzitsua bilakatu zen. Haren kale-kantoietan dendak, ostatuak, eskulangintza tailerrak, errementeriak eta abar sortu ziren. Halaber, komunitate judu handia bildu zen, 1483an kanporatu zituzten arte.

XVIII. mendean salgaien zirkulazioa gutxitu egin zen, Urduñako ibilbidea zabaldu eta gero. Espainiako Independentzia Gerrak, karlistaldiek eta Espainiako Gerra Zibilak eragin handia izan zuten Balmasedan, zuen garrantzi estrategikoarengatik.

Hala ere, trenbideak ailegatzeak eta XX mende hasierako industrializazioak garai berri bat ekarri zuten Balmasedara. La Robla trenbideak bere tailer eta zerbitzuekin beste hainbat eskualdetako jendea eraman zuen Balmasedara,eta horrek hazkunde demografiko handia sortu zuen.

Garapen urbanistikorako arazo larriekin, eraikitzeko leku gutxi baitago, eta sektore industrialak krisian egonda, Balmasedak gaur egun bere garrantziari eutsi nahi dio industria birmoldatzearen bidez (El Paramo poligonoa) eta, halaber, zerbitzu jarduera garatuz, herriko kultura eskaintzak eta monumentuek dakarten turismoa bultzatu.

2016ko maiatzean, Balmaseda Las Encartaciones Mankomunitatera itzultzea adostu zen, 2001ean utzi zuenetik, eta sartzea PNV, Avant Gordexola eta Agrupación Electoral Independiente-ren aldeko botoekin egin zen, hiru. EH Bilduren abstentzioak eta Zalla Bai eta Karrantza Zabalak kontrako botoa. Karrantzako gobernu taldeak errekurtso judiziala aurkeztu zuen udal taldearen izenean. Aldiz, Zallako alkateak, Javier Portillo Berasaluze, Zallako Udalaren izenean kide izatearen aurkako helegite judiziala aurkeztu zuen.^[4]

Ekonomia

3.060 lagunek osatzen dute populazio aktiboa eta horietatik 893k (%30,65) ez dute lan egiten.

• Lehen sektorea: 73 lagunek egiten dute lan sektore honetan (%3,44). Atzerantz doan sektorea da, bai biztanleria zati txikia ari delako jarduera honetan, bai gero eta landa esplotazio gutxiago dagoelako ere. Eremu aldapatsua izanik, zaila da lurra lantzea, %4 baino ez da erabilgarria. Baratzeak dira nagusi, ohiko produktuekin (artoa, patata, frutarbolak eta mahastiak, txakolina egiteko) Bestetik, 300 Ha. inguru belardiek eta landek osatzen dute abeltzaintza-ustiapena, batez ere abelgorriena. Aipatu behar da basogintzak berebiziko indarra hartzen ari dela (lurren %70).
• Industria eta eraikuntza: 880 lagun ari dira arlo honetan (%41,47). Balmasedaren oinarri ekonomikoa da. Bi dira batez ere jorratzen diren arloak, nolabaiteko espezializazioa baita, metala eta altzariak. Metalgintzak (F. Murga, Trameinsa, Jar, etab.) galdaketari eta laminatuei ekiten die batez ere. Altzari arloa (komertziala eta altzarigintza), berriz, aspaldikoa da, izan ere, "altzarien hiria" deitzen zaio Balmasedari, jarduera hori inguruko basogintzak eman baitio neurri handi batean. Udalerriko industria arloari bultza egiteko asmoz, El Paramo Industrialdea sortu da.
• Zerbitzuak: 1.169 lagun ari dira arlo honetan (%55,1). Inguru honetako izaera industrialak arlo hau izugarri hazi du.

Demografia

Balmasedako biztanleria

Politika

2015eko maiatzaren 24ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Alvaro Parro Betanzos (EAJ) da Balmasedako alkatea, alkatetza berrituz, 2013tik baita udalerriko alkate. Parrok alkatetza berritu zuen bere taldearen baiezko botoei (6) eta PSE-EEren zinegotzi bakarraren boto zuriari esker. Bestalde, CLIko independienteen alkategaiak, bere taldearen eta EH Bilduko taldearen baiezko botoak lortu zituen (6). Berdinketa egonda, boz gehien lortutako alderdiak lortu zuen alkatetza.

2015eko udal hauteskundeak

Kultura

Balmaseda Cittaslow bizi-kalitatea hobetzea helburua duen mugimenduaren kidea da.

Ospakizunak

• Inauteriak: jai herrikoia, karroza, lehiaketa, mozorro, kalejira, dantza eta berbenekin.
• Erdi Aroko Azoka: lehen aldiz egin zen hiribilduaren sorreraren VIII. mendeurrenean. Arrakasta ikusita, ordutik urtero egiten da.
• Kolitza mendirako igoera: Mendekoste Bazko bezperan egiten da. Mendira igotzea, erromeria baselizan eta Donibane Plazara jaitsiera.
• Karmen eguna: uztailaren 16an jai herrikoia, zezenketekin.
• Seberino Deuna: urriaren 23an, jai patronalak dira. Ezaguna da Putxera Lehiaketa. Horrez gain, kalejirak, fanfarreak, haur jokoak, kultura eta kirol ekitaldiak, dantzak, kontzertuak, berbenak...
• Kristoren Pasio Biziduna: hiribilduko 600 auzoko baino gehiagok hartzen dute parte. Herriko kaleetan, Azken Afaria, Ortuko Otoitza, Pilatosen Epaiketa, Atxilotzea eta Gurutzeiltzatzea antzezten dituzte Ostegun eta Ostiral Santuetan.

Ondasun nabarmenak

• Seberino Deunaren parrokia. XIV. edo XV. mendeko eliza gotikoa.
• Donibane Eliza. Eraikina XV. mendekoa da, dorrea 1732koa, eta portikoa XIX. mendekoa.
• Muza zubia edo Zubi Zaharra. Hiribildura sartzeko zubia, XIII. mendekoa, erromanikoa.
• Udaletxea. Estilo barrokoan eraiki zen arren XVIII. mendean, itxuraldatze berrikuntza asko izan ditu.
• Santa Klara monasterioa. XVII. mendekoa, bere jatorrizko itxura berreskuratzeko zaharberritu da. Gaur egun hotela da.
• Horcasitas edo Buniel jauregia. XVII. mendean eraikia, Horcasitas familiarena izan zen, baita Balmasedako Aduana ere.
• Urrutia jauregia. XVII. mendeko jauregi klasizista.
• Sebastian eta Roke Deunen baseliza. XIII. mendeko baseliza erromanikoa.
• La Encartada txapela lantegia.
• Villa Lola indianoen etxea.

Argazki galeria

• 
  Seberino Deunaren eliza.
• 
  Seberino Deunaren plaza.
• 
  Udaletxea.
• 
  Martin Mendiaren omenezko monumentua.
• 
  Zubi Zaharra.
• 
  San Joan Bataiatzailearen eliza. Gaur egun Balmasedako Historiaren Museoa.
• 
  Mariaren Bihotz Sakratuaren eliza. Gaur egun Klaret Antzokia.
• 
  Santa Klara komentua.
• 
  Urrutia jauregia.
• 
  Horcasitas jauregia.
• 
  Kultur Etxea
• 
• 
  Foru plazako etxebizitza eraikin bat.
• 
  Cadagua ibaiaren ertzeko etxebizitzak.
• 
  Balmasedako gazteluaren hondakinak.
• 
  Sebastian eta Roke Deunen baseliza Kolitza mendiaren gailurrean.
• 
  La Encartada txapel lantegia.

Garraioa

Trena

Udalerrian Renfe Feve eragileak bi geltoki ditu:

• Balmaseda
• La Calzada

Autobusa

Bizkaibus hiri-arteko autobus zerbitzuaren hurrengo lineak udalerritik pasatzen dira:

Hiri senidetuak

• San Severino Marche (Italia)
• Balmaceda (Txile)

Balmasedar ospetsuak

• Pedro Hurtado de Mendoza (1560-1651), teologoa.
• Martín de los Heros (1783-1859) militar, idazle eta politikari liberala.
• Gumersindo Vicuña (1840-1890), matematikaria, politikaria.
• Santiago Uranga (1913-1979), margolaria.
• Roberto Rodet (1915-1989), margolaria.
• Jose Manuel Esnal "Mané" (1950), futbol entrenatzailea.
• Teodomiro Alonso, Balmaseda Futbol Clubaren sortzailea

Ikus, gainera

• Boinas La Encartada museoa

Erreferentziak

Kanpo estekak

• (Gaztelaniaz) Balmasedako Udalaren webgunea
• (Gaztelaniaz) Balmaseda Auñamendi entziklopedian