 Ruiny kościoła w Kisielinie, gdzie doszło do zbrodni | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data | |
| Liczba zabitych |
90 |
| Typ ataku | |
| Sprawca | |
Położenie na mapie okupowanej Polski w latach 1941–1944  | |
 50°51′44″N 24°48′56″E/50,862222 24,815556
| |
Zbrodnia w Kisielinie – zbrodnia dokonana w niedzielę 11 lipca 1943 roku na ludności polskiej w Kisielinie położonym w powiecie horochowskim województwa wołyńskiego przez oddział Ukraińskiej Powstańczej Armii. W jej wyniku zginęło 90 Polaków.
Przebieg zbrodni
[edytuj | edytuj kod]W czasie gdy niemal cała polska ludność Kisielina przebywała na mszy świętej[1], miasteczko oraz kościół zostały otoczone podwójnym kordonem upowców. Gdy po zakończeniu mszy Polacy zaczęli wychodzić z kościoła, otworzono do nich ogień. Wśród zaatakowanych wybuchła panika, ludzie cofnęli się do środka i zaczęli szukać ukrycia. Kilkadziesiąt osób zabarykadowało się na piętrze plebanii połączonej z kościołem, 4 osoby ukryły się pod dachem kościoła.
Około 80 osób, które pozostały w kościele i poddały się, zostało zamordowanych przez Ukraińców – rozebranych pod przymusem rozstrzelano pod dzwonnicą i dobito bagnetami.
Polacy, którzy uciekli na piętro plebanii, zdołali obronić się, rzucając we wspinających się po drabinach upowców cegłami z rozbieranych ścian i pieców oraz odrzucając wrzucane przez okna granaty. Po 11 godzinach oblężenia upowcy odeszli. Podczas obrony plebanii zginęło 4 Polaków a 6 zostało rannych. Jednym z rannych był ks. proboszcz Witold Kowalski, który otrzymał postrzał w policzek. Z tego powodu do końca życia (zmarł w 1960 r.) duchowny nie słyszał na lewe ucho oraz cierpiał na ból i zawroty głowy[2].
Zbrodnie na Polakach w Kisielinie trwały także po 11 lipca 1943 r. M.in. dwa tygodnie później zostało porwane i zamordowane polsko-ukraińskie małżeństwo, Leopold i Anisja Dębscy.
Ocalałym Polakom w różny sposób pomagali niektórzy Ukraińcy[3].
Jedną z ocalałych była mała dziewczynka Teodora Zgliniecka, która była świadkiem zamordowania swojego ojca przez upowca, strzałem w brzuch. Ktoś wziął ją za rękę i przyprowadził na zakrystię, gdzie ocalała[4].
Upamiętnienie po wojnie
[edytuj | edytuj kod]Upamiętnieniem zbrodni w Kisielinie zajmował się Włodzimierz Dębski, syn Leopolda i Anisji, który w obronie plebanii stracił nogę. W 2006 r. wydano jego monografię o Kisielinie pt. Było sobie miasteczko. Na jej podstawie w 2009 r. powstał film dokumentalny o tym samym tytule, opowiadający o zbrodni. Kompozytorem muzyki do filmu jest syn Włodzimierza, Krzesimir Dębski.
W 2023 r. odznaczono pośmiertnie Medalem Virtus et Fraternitas Ukraińców, którzy pomogli Włodzimierzowi Dębskiemu: Piotra Parfeniuka, jego stryjostwo: Lubow i Antona Parfeniuków[5][6] oraz Paraskewę Padlewską. Wyróżniono także Ukraińców pomagających innym Polakom: Pawła Kyca, Sofię Kyc, Mykołę Korenia, Anastasiję Koreń, Sawę Kowtoniuka, Ustynę Kowtoniuk, Semena Biliczuka[7].
W 1992 roku Stowarzyszenie Upamiętniania Polaków Pomordowanych na Wołyniu postawiło w Kisielinie 5 metalowych krzyży o wysokości 5-10 metrów oraz wykonało ogrodzenie cmentarza i zbiorowej mogiły[8].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Filar 2008 ↓, s. 149.
- ↑ Ks. Józef Marecki, „Misterium Iniquitatis. Osoby duchowne i zakonne obrządku łacińskiego zamordowane przez ukraińskich nacjonalistów w latach 1939-1945”, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Krakowie, Kraków 2020, ISBN 978-83-956508-1-9 (IPN), ISBN 978-83-7643-184-0 (Wydawnictwo UNUM), s. 422-423
- ↑ Niedzielko Romuald: Kresowa księga sprawiedliwych 1939–1945. O Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN i UPA. Warszawa: IPN, 2007. ISBN 978-83-60-46461-8.
- ↑ Anna Herbich "Dziewczyny z Wołynia", „Dziewczyny z Wołynia” – premiera książki Anny Herbich [online], blogpress.pl [dostęp 2018-08-22].
- ↑ Anton Parfeniuk (1890–1947) Lubow Parfeniuk (1903–1967) - Instytut Pileckiego [online], instytutpileckiego.pl [dostęp 2023-07-10] (pol.).
- ↑ Piotr Parfeniuk - Instytut Pileckiego [online], instytutpileckiego.pl [dostęp 2023-07-10] (pol.).
- ↑ Odznaczeni - Instytut Pileckiego [online], instytutpileckiego.pl [dostęp 2023-07-26] (pol.).
- ↑ Ewa Siemaszko, Leon Popek, „Przywracanie pamięci. Stowarzyszenia i organizacje” [w:] „Niepodległość i Pamięć”, Nr 27/2008, ISSN 1427-1443, s. 523
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Filar: Wydarzenia wołyńskie 1939-1945. W poszukiwaniu odpowiedzi na trudne pytania. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008. ISBN 978-83-7441-884-3.
- Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006 Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), ISBN 978-83-88490-58-3.
- Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko „Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, Wydane przy pomocy finansowej Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2000, stron 1433, ilustrowana, źródła, ISBN 83-87689-34-3. Kisielin strony: 140, 151, 153, 156, 158, 159-163, 164, 169, 171, 172, 175, 338, 346, 351, 615, 898, 1042, 1048, 1058, 1060, 1065, 1069, 1088, 1114–1119, 1120, 1124, 1229, 1276.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kisielin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 78.
- „Było sobie miasteczko” – książka
- „Było sobie miasteczko” na filmpolski.pl
- Zbrodnie przed ołtarzem, „Rzeczpospolita”. rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-06)].