Spółgłoska przedniojęzykowa
Spółgłoski przedniojęzykowe – rodzaj spółgłosek wyróżniony ze względu na narząd artykulacji. Przy tworzeniu tego rodzaju głosek aktywny udział bierze przednia część języka w szczególności jego czubek i brzeg (krawędź)[1].
Artykulacja
Artykulacja przedniojęzykowa obejmuje następujące miejsca artykulacji[1]:
- spółgłoski międzyzębowe,
- spółgłoski zębowe i zazębowe,
- spółgłoski dziąsłowe (zwane również alweolarnymi) i zadziąsłowe,
- spółgłoski przedniopodniebienne wymawiane z retrofleksją.
Ze względu na dużą swobodę ruchów tego odcinka języka wyróżnia się rozmaite typy artykulacji przedniojęzykowej. Można wydzielić:
- spółgłoski apikalne artykułowane przy pomocy czubka języka,
- spółgłoski laminalne artykułowane przy części języka znajdującej się za jego brzegiem,
- spółgłoski subapikalne artykułowane z wygiętym czubkiem języka ku górze.
Przy artykulacji głosek przedniojęzykową ważną rolę odgrywa ułożenie języka (płaskie, wzniesione, wysokie), a w przypadku sybilantów także szerokość utworzonej szczeliny (szeroka, wąska, bardzo wąska). Poza tym znaczenie może mieć ułożenie czubka języka, który może się znajdować u nasady dolnych zębów lub być uniesiony do góry.
Przykłady w języku polskim
W języku polskim mamy następujące głoski przedniojęzykowe[2][3]:
- zębowe
- [t] jak t w słowie tama
- [d] jak d w słowie dama
- [ʦ] jak c w słowie wiece
- [ʣ] jak dz w słowie miedze
- [s] jak s w słowie sama
- [z] jak z w słowie zawał
- [n] jak n w słowie nawał
- [ɫ] jak ł w słowie miłość
- dziąsłowe
- [ɾ] lub [r] jak r w słowie rama
- [l] jak l w słowie lama
- zadziąsłowe
- [ʧ] jak cz w słowie czemu
- [ʤ] jak dż w słowie dżemu
- [ʃ] jak sz w słowie szal
- [ʒ] jak ż w słowie żal
W języku polskim typowa realizacja głosek [t, d, s, z, n] jest związana z zębami (dokładniej jest laminalno-dentalna), a tylko przed spółgłoskami dziąsłowymi szczelinowymi i zwarto-szczelinowymi występują warianty o artykulacji dziąsłowej. W języku angielskim [t, d, s, z, n] mają artykulację dziąsłowa (dokładniej apikalno-alweolarną lub laminalno-alweolarną)[4].
W języku polskim wymowa [tʃ, dʒ, ʒ, ʃ] jest silniej związana z dziąsłami (dokładniej można o artykualacji laminalno-(post)alweolarnej), język ułożony jest płasko. Wymowa tych głosek w języku angielskim jest bardziej zadziąsłowa, a język (w części lanialno-predorsalnej) jest lekko wzniesiony w kierunku zadziąsłowej części podniebienia twardego.
Terminologia
Spółgłoski przedniojęzykowe to inaczej spółgłoski koronalne (od grec. κορώνα - 'korona', łac. corona 'wieniec, korona', też 'brzeg (krawędź) języka').
Zobacz też
- Klasyfikacja spółgłosek (lista spółgłosek przedniojęzykowych)
- Sposób artykulacji
- Sybilanty
Przypisy
- ↑ a b Gimson 2008 ↓, s. 27.
- ↑ Nagórko 2007 ↓, s. 42 i nast..
- ↑ Bąk 1977 ↓, s. 83.
- ↑ Gimson 2008 ↓, s. 171.
Bibliografia
- Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.
- A. C. Gimson: Pronunciation of English. Londyn: Hodder Education, 2008. ISBN 978-0-340-958773.
- Piotr Bąk: Gramatyka języka polskiego - zarys popularny. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1977. ISBN 83-214-0923-7.
- p
- d
- e
Ze względu na rodzaj przegrody | |
---|---|
Ze względu na jamy kanału głosowego |
|
Ze względu na typ artykulacji ustnej |
|
Ze względu na mechanizm przepływu powietrza |
- p
- d
- e
|
- Catalana: 0134139