Komisariat Straży Celnej „Rybnik”

Komisariat Straży Celnej „Rybnik” – jednostka organizacyjna Straży Celnej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1922–1928.

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną^[2]. Od połowy 1921 roku jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[3]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku^[4]. Komisariat Straży Celnej „Rybnik”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Rybnik”^[5].

Początek działalności Straży Celnej na Śląsku datuje się na dzień 15 czerwca 1922 roku. W tym dniu polscy strażnicy celni w zielonych mundurach i rogatywkach wkroczyli na ziemia przyznane Polsce. W nocy z 16 na 19 czerwca 1922 roku Straż Celna przejęła ochronę granicy polsko-niemieckiej na Śląsku. W ramach Inspektoratu Straży Celnej „Rybnik” zorganizowany został komisariat Straży Celnej „Rybnik”^[1]. Pierwszym kierownikiem komisariatu był komisarz Franciszek Hessek^[1]. W lutym 1925 roku placówka SC „Zwonowice” została przesunięta z komisariatu „Lyski” do komisariatu „Rybnik”, a placówka Wilcza dolina z komisariatu „Rybnik” do komisariatu „Knurów{”^[6]. Siedziba komisariatu znajdowała się w Rybniku, a od grudnia 1926 roku przeniesiono ją bliżej granicy do Orzepowic. Tam funkcjonowała się do 30 kwietnia 1928 roku. Nie wiązało się to jednak ze zmianą nazwy komisariatu^[7].

W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[8]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku w jej miejsce powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[9].

 Osobny artykuł: Komisariat Straży Granicznej „Rybnik”.

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Celnej „Knurów” ⇔ komisariat Straży Celnej „Lyski” − 1926

Organizacja komisariatu według kronik^[10]

• placówka Straży Celnej „Wilcza Dolina” (Wilcza Dolna)^[11]
• placówka Straży Celnej „Ochojec”
• placówka Straży Celnej „Golejów”
• placówka Straży Celnej „Zwonowice”

Z czasem do komisariatu przydzielono placówki „Sumina” i „Bogunice”, a zabrano placówkę „Wilcza Dolina”. Jako zbyteczne rozwiązano placówki w Golejowie i w Zwonowicach. Placówka „Wilcza Dolina” wróciła do komisariatu w 1930 roku^[12].

Organizacja komisariatu w 1926 roku^[5][13]:

• komenda – Rybnik
• placówka Straży Celnej „Zwonowice”
• placówka Straży Celnej „Chwałęcice”
• placówka Straży Celnej „Golejów”
• placówka Straży Celnej „Ochojec”

• Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743. (pol.).
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927 .
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918 – 1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne. Dokumenty organizacyjne. Wybór źródeł. T. 1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83874246.
• Szkic historyczny z działalności Inspektoratu Straży Granicznej „Rybnik” z lat 1918–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Rybnik” z lat 1922–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.