Haworthiopsis

Haworthiopsis

Haworthiopsis coarctata
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	złotogłowowate
Rodzaj	Haworthiopsis
Nazwa systematyczna
Haworthiopsis G.D.Rowley Alsterworthia Int., Special Issue 10: 4 (2013)[3]
Typ nomenklatoryczny
Haworthiopsis coarctata (Haw.) Rowley[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Haworthiopsis G.D.Rowley – rodzaj roślin należący do rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae), obejmujący 18 gatunków występujących w Mozambiku, Namibii, Eswatini i Afryce Południowej^[3]. Dwa gatunki, H. attenuata i H. coarctata zostały introdukowane do Meksyku^[3]. Rośliny z tego rodzaju są uprawiane ze względu na właściwości lecznicze i ozdobne, uważa się je też za mające właściwości magiczne^[5].

Pokrój

Karłowate, bezłodygowe lub łodygowe, sukulentowe, wieloletnie rośliny zielne o wysokości do 40 cm^[4].

Liście

Rozetowe ułożone w trzech lub pięciu rzędach, albo położone skrętolegle na łodydze, o długości od 1 do 35 cm i szerokości od 6 do 40 mm u nasady. Powierzchnia liści w niektórych przypadkach lepka, naga do chropowatej, guzkowatej lub bruzdowatej. Guzki w kolorze blaszki liściowej do białych. Brzegi gładkie, guzkowate, prążkowane lub ząbkowane^[4]. Większość gatunków ma liście skórzaste, z grubą i twardą skórką^[5].

Kwiaty

Zebrane w groniasty, rzadziej wiechowaty kwiatostan. Okwiat o długości poniżej 17 mm, dwuwargowy, prosty lub zakrzywiony, sześciokątny lub zaokrąglono-sześciokątny u nasady, zwężający się do szypułki, biały z brązowawymi, różowawymi lub zielonkawymi odcieniami lub żyłkami. Listki okwiatu zrośnięte u nasady, rzadziej do połowy, 3 górne listki rozwarte do zakrzywionych, 3 dolne silnie zakrzywione, oba okółki przylegające do siebie^[4].

Owoce

Torebki o długości poniżej 24 mm, wąskojajowate. Nasiona o długości poniżej 4 mm, zwykle czarne do brunatnych^[4].

Rozwój

Większość gatunków tych roślin, ze skórzastymi i twardymi liśćmi, może przetrwać długie okresy suszy oraz pożary^[5]. Kwiaty tych roślin są zapylane przez muchówki o długich ssawkach oraz pszczoły^[5]. Rośliny z tego rodzaju są często zgryzane przez jeżozwierze, żółwie, góralki skalne i owady z rzędu prostoskrzydłych. Większość z gatunków jest dobrze przystosowana do rozmnażania wegetatywnego. Dlatego, gdy rośliny zostaną naruszone lub rozerwane, oderwane części mogą się ponownie zakorzenić, tworząc nowe rośliny^[5].

Rodzaj z podrodziny Asphodeloideae z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae)^[6]. We wcześniejszych ujęciach gatunki tych roślin były zaliczane do podrodzaju Hexangularis w rodzaju haworsja (Haworthia)^[5].

Podział rodzaju i wykaz gatunków^[4][3]

• sekcja Attenuatae
  • Haworthiopsis attenuata (Haw.) G.D.Rowley

• sekcja Haworthiopsis
  • Haworthiopsis coarctata (Haw.) G.D.Rowley
  • Haworthiopsis fasciata (Willd.) G.D.Rowley
  • Haworthiopsis glauca (Baker) G.D.Rowley
  • Haworthiopsis longiana (Poelln.) G.D.Rowley
  • Haworthiopsis reinwardtii (Salm-Dyck) G.D.Rowley

• sekcja Limifoliae
  • Haworthiopsis limifolia (Marloth) G.D.Rowley

• sekcja Koelmaniorum
  • Haworthiopsis koelmaniorum (Oberm. & D.S.Hardy) Boatwr. & J.C.Manning

• sekcja Tessellatae
• Haworthiopsis granulata (Marloth) G.D.Rowley
  • Haworthiopsis tessellata (Haw.) G.D.Rowley
  • Haworthiopsis venosa (Lam.) G.D.Rowley
  • Haworthiopsis woolleyi (Poelln.) G.D.Rowley

• sekcja Trifariae
  • Haworthiopsis nigra (Haw.) G.D.Rowley
  • Haworthiopsis pungens (M.B.Bayer) Boatwr. & J.C.Manning
  • Haworthiopsis scabra (Haw.) G.D.Rowley
  • Haworthiopsis viscosa (L.) Gildenh. & Klopper

• sekcja Virescentes
  • Haworthiopsis bruynsii (M.B.Bayer) G.D.Rowley
  • Haworthiopsis sordida (Haw.) G.D.Rowley

Rośliny lecznicze

Gatunki z rodzaju Haworthiopsis (przede wszystkim H. attenuata i H. limifolia, ale także H. coarctata i H. fasciata) są stosowane w tradycyjnej medycynie afrykańskiej jako rośliny lecznicze, przez co są przedmiotem intensywnego handlu. Chociaż rośliny te są uprawiane przez niektórych uzdrowicieli i handlarzy, duży popyt na te rośliny i ich popularność doprowadziły do spadku dzikich populacji w całym ich zasięgu występowania. Gatunki Haworthiopsis są używane przy różnych dolegliwościach i często są składnikami mikstur^[4]. Liście, korzenie i całe rośliny H. limifolia są stosowane głównie jako leki ziołowe na problemy z płodnością, owrzodzenia, wysypki skórne, oparzenia słoneczne, oparzenia, kaszel, problemy żołądkowo-jelitowe i jako środek oczyszczający krew. W roślinach tych obecne są alkaloidy, saponiny, węglowodany, glikozydy, flawonoidy, polifenole, sterole, garbniki i antrachinony. Ekstrakty z tej rośliny wykazują aktywność biologiczną i działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przyspieszające gojenie się ran, hemaglutynujące i aglutynujące oraz cytotoksyczne^[7].

Rośliny uważane za magiczne

Haworthiopsis tradycyjnie są wykorzystywane do odpierania złych duchów, a także w czasie wojny, z uwagi na wierzenie, że rośliny te czynią wojowników nieustraszonymi^[5]. W KwaZulu-Natal H. limifolia jest uprawiana w pojemnikach lub doniczkach zamieszczanych blisko drzwi wejściowych jako ochrona przed złymi duchami^[7]. Rośliny te są również używane do rzucenia miłosnego uroku mathithibala, który jednocześnie chroni osobę rzucającą zaklęcie przed osobą będącą celem uroku^[5].

Rośliny ozdobne

Wiele gatunków Haworthiopsis, a także jej kultywarów i mieszańców, z uwagi na atrakcyjne liście, jest bardzo popularnych wśród kolekcjonerów sukulentów i uprawianych jako rośliny doniczkowe lub w małych ogrodach skalnych. Rośliny te są szeroko uprawiane i sprzedawane na całym świecie. Niektóre gatunki, takie jak H. attenuata i H. limifolia, są hodowane w bardzo dużych ilościach na rynek roślin doniczkowych^[5].