Aletris
 Aletris farinosa | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | liliopodobne (≡ jednoliścienne) | ||
| Rząd | pochrzynowce | ||
| Rodzina | łomkowate | ||
| Rodzaj | Aletris | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Aletris L. Sp. Pl.: 319 (1753) | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Aletris farinosa L.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
| |||
Aletris L. – rodzaj wieloletnich, skrytopączkowych roślin zielnych z rodziny łomkowatych (Nartheciaceae), obejmujący 23 gatunki i 1 mieszańca, występujące w Azji, na obszarze od Chin do Japonii i zachodniej Azji Południowo-Wschodniej, oraz we wschodniej Ameryce Północnej i na Bahamach[4].
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckiego słowa αλετρις (aletris), którym określano niewolnice odpowiedzialne za mielenie ziaren zbóż na mąkę, i odnosi się do mączystej tekstury okwiatu[5].
Morfologia
- Liście
- Liście odziomkowe tworzące różyczkę liściową, o blaszce wąsko równowąskiej do lancetowatej, odwrotnie lancetowatej, lancetowato-eliptycznej lub eliptycznej, płaskie, skórzaste[5].
- Kwiaty
- Kwiaty 6-pręcikowe, obupłciowe, zebrane w grono wyrastające na głąbiku o długości 20–100 cm[5], zwykle z kilkoma drobnymi podsadkowatymi liśćmi[6]. Kwiaty osadzone na krótkiej szypułce, otoczone przez 2 szydłowate podkwiatki różnej wielkości. Okwiat pojedynczy, 6-listkowy, biały, żółty lub złotopomarańczowy, cylindryczny, dzwonkowaty lub odwrotnie jajowaty, odosiowo szorstki. Pręciki o nitkach przylegających do okwiatu i podługowato-lancetowatych główkach, dłuższych od nitek. Zalążnie trójkomorowe, wielozalążkowe, u nasady zrośnięte z okwiatem, zakończone potrójnie rozgałęzioną szyjką słupka[5].
- Owoce
- Dzióbkowate torebki. Nasiona bursztynowe, głęboko rowkowane, eliptyczne do jajowatych, o długości 0,5–0,8 mm[5].
Systematyka
- Pozycja rodzaju według APW (aktualizowany system APG IV z 2016)
- Rodzaj należy do rodziny łomkowatych (Nartheciaceae), w rzędzie pochrzynowców (Dioscoreales) w obrębie kladu jednoliściennych (monocots)[2].
- Gatunki[4]
- Aletris alpestris Diels
- Aletris aurea Walter
- Aletris bracteata Northr.
- Aletris capitata F.T.Wang & Tang
- Aletris cinerascens F.T.Wang & Tang
- Aletris farinosa L.
- Aletris foliata (Maxim.) Makino & Nemoto
- Aletris foliolosa Stapf
- Aletris foliosa (Maxim.) Bureau & Franch.
- Aletris glabra Bureau & Franch.
- Aletris glandulifera Bureau & Franch.
- Aletris gracilis Rendle
- Aletris laxiflora Bureau & Franch.
- Aletris lutea Small
- Aletris megalantha F.T.Wang & Tang
- Aletris nana S.C.Chen
- Aletris obovata Nash
- Aletris pauciflora (Klotzsch) Hand.-Mazz.
- Aletris pedicellata F.T.Wang & Tang
- Aletris scopulorum Dunn
- Aletris spicata (Thunb.) Franch.
- Aletris stenoloba Franch.
- Aletris yaanica G.H.Yang
- Aletris ×tottenii E.T.Br. – A. lutea × A. obovata
Zastosowanie
Rośliny z gatunku Aletris farinosa znajdują zastosowanie jako rośliny lecznicze. Są bardzo gorzkie. W małych dawkach działają tonizująco, pobudzają czynności wydzielnicze żołądka oraz ułatwiają trawienie. W dużych dawkach wykazują działanie wymiotne i przeczyszczające, a także lekko psychoaktywne. Kłącze tych roślin zawiera saponiny, w tym diosgeninę, olejki eteryczne i żywicę[7]. Zwane „korzeniem jednorożca” (unicorn root) stanowiło istotny składnik popularnego w XIX wieku i stworzonego przez Lydię Pinkham „toniku kobiecego” (women's tonic), używanego w czasie przekwitania i bolesnych menstruacji[8].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-01] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-01] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2011-02-08]. (ang.).
- ↑ a b c d Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-02-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Flora of North America. Vol. 26: Liliaceae. [dostęp 2011-02-09].
- ↑ a b Flora of China. Vol. 24: Liliaceae. [dostęp 2011-02-09].
- ↑ J. K. Crellin, Jane Philpott, A. L. Tommie Bass: Herbal medicine past and present. Durham: Duke University Press, 1990, s. 414. ISBN 978-0-8223-1019-8.
- ↑ Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 132–133. ISBN 978-1-842466346.
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
