Parhali Manastırı

40°58′12″K 41°22′59″D / 40.97000°K 41.38306°D / 40.97000; 41.38306İnançDoğu OrtodoksMezhepGürcü OrtodoksDurumRestore edilmişMimariMimari türManastır, bazilikaMimari biçimGürcü mimarisiTamamlanma10. yüzyıl

Parhali Manastırı (Gürcüce: პარხლის მონასტერი; okunuşu: "p'arh'lis monast'eri"), tarihsel Tao bölgesinde, Türkiye'nin Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı Altıparmak köyünde bulunan Gürcü Ortodoks manastırıdır. 9-10. yüzyıllarda inşa edilen manastır yapı topluluğundan ana kilise ile iki şapel günümüze ulaşmıştır.^[1] Parhali kelimesi Türkçede Barhal biçimini almıştır.

Tarihçe

İoane Beria tarafından Şatberdi Manastırı’nda 973’de kopya edilen Parhali İncili’ne göre, Parhali Manastırı Gürcü Kralı III. Davit tarafından 961– 973 yılları arasında inşa edildi. Vaftizci Yahya adına kurulmuş olan manastır bir ana kilise ile iki küçük kiliseden oluşuyordu.^[1] Manastırın ana kilisesi olan Parhali Kilisesi, 1677 yılında camiye çevrildi.^[2]

Gürcü hagiografik eserlerin en eskisi (5. yüzyıl) olan ve bazı yazarlar tarafından Gürcü edebiyatının en eski romanı sayılan Şuşanik'in Şehadeti adlı eserin günümüze ulaşan en eski elyazması örneği bu manastırda yazıya geçirilmiştir. Yaklaşık olarak aynı tarihlerde de Gabriel adında birinin burada birkaç İncil kopyaladığı da bilinir.Gürcü Kralı Büyük Aleksandre döneminde kilisenin güneydeki girişi önüne üç yönden kemerlerle dışa açılan bir ön mekân eklenmiştir. Orta nefin güney duvarındaki kırmızı boyayla yazılan yazıta göre Patrik VIII. İoane (1495–1507) döneminde onarımlar gerçekleştirilmiş, 1518 yılında Atabek Kvarkvare tarafından batı girişi önüne yeni bir mekân eklenmiştir.^[3]

Giorgi Kazbegi, 1874’te yayımlanan kitabında Parhali Kilisesi’nden uzun uzun söz etmiştir. Parhali Kilisesi’nin Türkiye’deki diğer Gürcü Ortodoks kiliselerine benzemediğini, kilisenin dış görünümünün yeni dönem tiyatro yapısını andırdığını yazmıştır. Kazbegi, bu kubbesiz kilisenin o tarihte Tbeti Kilisesi’nden daha iyi durumda olduğunu da belirtmiştir. Kilisede eski yazıtların yanı sıra yeni yazıtlara dikkati çekmiştir. Kazbegi, yeni yazıtların çoğunun Ermenice olduğunu, eski uzun Gürcüce yazıtın büyük ölçüde silindiğini ve okumakta zorlandığını belirtmiştir.^[4]

Kilise binası 1987 yılında Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenmiştir.^[5]

Parhali Kilisesi ve şapeller

Manastırın ana kilisesi olan Parhali Kilisesi dikdörtgen planlı (dıştan 28.40x18.65 metre) planlı bir yapıdır. Plan tipi ve boyutları açısından Othta Eklesia Kilisesi’ne büyük ölçüde benzer. 10. yüzyılda inşa edilen kilise üç nefli bir bazilikadır. Camiye çevrilmesi sırasında kilisenin üç girişinden kuzeydekinin içi örülerek kapatılmış, güneydeki de mihrap nişine dönüştürülmüştür.^[6][7]

Kilisenin cepheleri kesme taş kullanılarak düzgün bir işçilikle örülmüştür. Othta Eklesia Kilisesi’ndeki körkemer dizileriyle oluşturulan düzenleme burada da aynen uygulanmıştır. Pencere üst kemerlerinde kabartmalı teknikte yapılmış figürlü süslemeler vardır. Parhali Kilisesi’nin duvar resimleri kısmen günümüze ulaşmıştır. Kilise camiye dönüştürülürken duvar resimleri sıvanmıştır. Parhali Kilisesi Tao-Klarceti’de günümüze büyük sağlam ulaşmış yapılardan biridir.^[6][7]

Manastırın iki küçük kilisesinden (şapel) birinci şapel ana kilisenin 1.5 kilometre güneyinde, eski bir yolun yakında yer alır. İkinci şapel ana kilisenin 1 kilometre güneybatısında, birinci şapel giden yolun kıyısındadır. İki şapel de büyük ölçüde ayakta kalmıştır.^[7]

Galeri

• 
  Parhali Kilisesi. Kabartma. Kuzey duvarı I.
• 
  Parhali Kilisesi. Kabartma. Kuzey duvarı II.
• 
  Güney duvarında haçlı hafif kabartma.
• 
  Parhali Kilisesi. Güney cephesi.
• 
  Sağır kemer. Doğu cephesi.
• 
  Kilisenin içinden bir görünüm (Ağustos 2013)

Kaynakça