Neriman Nerimanov

Nəriman Nərimanov Nəriman Nərimanov
1913 yılında Nerimanov.
Azerbaycan SSC Halk Harici İşler Komiseri
Görev süresi 28 Nisan 1920 - 2 Mayıs 1921
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu
Yerine gelen	Mirza Davud Hüseynov
Azerbaycan Halk Komiserleri Sovyeti Başkanı
Görev süresi 28 Nisan 1920 - 2 Mayıs 1921
Yerine gelen	Gazanfer Musabeyov
2. Himmet Partisi Merkezi Komitesi Başkanı
Görev süresi 3 Mart 1917 - 20 Şubat 1920
Yerine geldiği	Mehmed Emin Resulzade
Kişisel bilgiler
Doğum	2 Nisan 1870(1870-04-02) Tiflis, Rus İmparatorluğu
Ölüm	19 Mart 1925 (54 yaşında) Moskova, Rusya SFSC

Neriman Nerimanov (d. 14 Nisan 1870, Tiflis – ö. 19 Mart 1925, Moskova), Azerbaycanlı Bolşevik devrimci, yazar, yayıncı, politikacı ve devlet adamıydı. Kızıl Ordu'nun Azerbaycan'ı işgalinden sonra, Mayıs 1920'de kurulan Sovyet Azerbaycanı hükûmetinin başına geçti ve bu görevini yaklaşık bir yıl sürdürdü. Daha sonra Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti yürütme konseyi başkanlığına seçildi. Ayrıca 30 Aralık 1922'den öldüğü güne kadar Sovyetler Birliği Merkez Yürütme Kurulunun parti başkanı olarak görev yapmıştır.

Neriman Nerimanov, 14 Nisan 1870 yılında Tiflis’te yoksul bir aile çocuğu olarak doğmuştur. 1879-1885 yıllarında Müslüman Ruhani Okulu’nda, 1885-1890 yıllarında Gori şehrindeki Zakafkasya Öğretmen Lisesi'nde okudu.

1891 yılında Bakü’ye gelen Nerimanov, özel bir erkek lisesinde edebiyat ve dil öğretmeni olarak çalıştı. 1895-1901 yılları arasında Neriman Nerimanov, geniş olarak edebi, sosyal ve siyasi faaliyetler yürütmüştür.

1902-1908 yıllarında Odesa Tıp Fakültesi’nde okudu. Tıp doktoru olarak Bakü Şehir Hastanesi’nde çalışmaya başlayan Nerimanov sürüldüğü siyasi çalışmaları yüzünden polis takibine maruz kaldığı için 1909 yılında Tiflis’e kaçtı. Fakat Tiflis’te tutuklandı ve yedi ay hapis cezasına çarptırılan Nerimanov, iki yıl müddetle de Astrahan’a sürgün edildi.

1919 yılının Temmuz sonlarında Moskova’ya çağrıldı. Lenin’le ilk defa burada görüştü. 16 Mayıs 1920 günü Nerimanov Bakü’ye geldi.

Türk Kurtuluş Savaşı’na büyük destek verdi, Atatürk’le Nerimanov arasında son derece manevi yakınlık, dostluk ve kardeşlik ilişkileri kuruldu. Mustafa Kemal Paşa 1921 yılında Nerimanov’a bir mektup yazarak borç para talep etmişti. Nerimanov, derhal 500 kg. altın gönderdi.^[1] Daha sonra Nerimanov Rusya’dan aldığı 10 milyon altın rubleyi Ankara’ya gönderdi. Bu yardımlarla savaş içindeki ülkenin durumunda belirgin bir düzelme oldu.^[2]

1922 tarihinde Moskova’ya çağrıldı. 19 Mart 1925 akşamı aniden öldü. Mart’ın 23’ünde Kızıl Meydan’da Lenin Müzesi’nin yanında toprağa verildi.

Tiflis Guberniyası köylerinde toplum okulu açma hakkında özel bir düzenleme kabul etti. 1873 yılında 22 Kasım tarihinde. 1875 yılında Borçalı ilçesinde yaşayan Azerbaycanlılar için toplum yoluyla bir ilkokul kurmak amacıyla N.Nerimanov bölgeyi ziyaret etti. Hiçbir köy bu okulu kabul etmedi. Sadece Kızılhacılı eğitim otoritelerine özel bir dilekçe ile başvurarak, toplum okulunun kendilerine verilmesini talep ettiler. 1875 raporunda Kafkasya eğitim dairesi müdürü Neverov şunları yazdı: "Kendi masrafıyla okul açma isteğinde olan Borçalı ilçesinden bir Müslüman köyü olan Kızılhacılı da vardır." ^[3]

19. yüzyılın 70'li yıllarında hükûmetin özel emriyle köylerde kurulan toplum okulları devlet eğitim otoriteleri tarafından denetleniyordu, ancak devlet hazinesinden yardım alınmıyordu. Toplum okullarını korumak için halktan özel vergi toplanıyordu. Bu amaçla o yıl her evden 1 manat 30 Kepik toplandı ve Kızılhacılılar 292 manat topladılar. Bunun 200 manatı yıllık maaş olarak öğretmene, 92 manatı ise okulun işletme giderleri ve ders malzemeleri için harcandı. Böylece, Kızılhacılılar Transkafkasya'da yaşayan Azerbaycanlılar için eğitimin ilk öncüsü oldular. 1876 yılında okul için yeni tip, üç sınıflı bir taş bina da inşa ettiler. Böylece, 1 Eylül 1877'de daha önce özel evlerde faaliyet gösteren müderris okulunun temeli olan yeni tip, dünyevi eğitim veren ilkokul işe başladı. Nerimanov'un sağlığında köy halkı onu özel bir kararla "Nerimaniyye okulu" olarak adlandırdı.^[3]

1890 yılında Kori Öğretmen Semineri'ni bitiren 20 yaşındaki Nerimanov, pedagojik faaliyetine Tiflis Guberniyası Borçalı ilçesinin Kızılhacılı köyü ilkokulunda bir Rusça öğretmeni olarak başlamıştır. Ancak gelecekteki yazar ve devlet görevlisi sadece bir eğitim yılı çalışabilmiştir. Maddi imkansızlıklar nedeniyle okul kapatılmıştır. Nerimanov Bakü'ye gitmek zorunda kalmıştır. O zamanın Azerbaycan köylerine özgü olan cehalet, yobazlık, hukuk eksikliği ve çözümsüz kötüye kullanım Nerimanov'un gözünde tam bir dehşetle canlandı ve çok sonra yazdığı gibi "insanlığın geri kalmış bölümüne gücü yettiği kadar yardım etmek" fikri onun için ilk kez o köyde ortaya çıktı. Kızılhacılı'da ders verdiği süre boyunca "Nadanlık" eserini yazmaya başlamıştır.^[3]

Bir yıl sonra Bakü'ye taşınarak yeni bir okul açma niyetiyle geniş kapsamlı toplumsal ve pedagojik faaliyetlere başlayan Nerimanov. Okul açma planı gerçekleşmeyince Nerimanov, S.M. Genizade'nin yardımıyla A.İ. Pobedonostsev'in hazırlık sınıfı öğretmenliğine kabul edildi. Bu okul özel bir okul olduğu için orada çalışanlar devlet memuru olarak kabul edilmiyor ve devlet okullarında çalışan öğretmenlerin sahip olduğu ayrıcalıklardan yararlanamıyorlardı. Maddi zorluklara rağmen Nerimanov, bu okulda 5 yıl boyunca çalıştı, Azerbaycanlı çocuklarının eğitimine katkıda bulunmaya ve öğrenci sayısını artırmaya çalıştı.^[4]

Bakü şehri pedagojik topluluğunun ve halkının derin saygısını kazanan Nerimanov, Bakü Reali Okulu'nun yöneticisi tarafından 1896 yılı başlarında bu okula Azerbaycan dil öğretmeni ve sınıf rehberlerinin yardımcısı olarak davet edildi. Kısa bir süre sonra, 1 Eylül 1896'da Bakü şehir dumasının kararıyla Probedonostsev'in progimnazyasının temeli üzerinde Bakü Erkek Klasik Lisesi kuruldu ve Nerimanov, devlet memuru olarak onaylandığı için aynı okulda aynı göreve atanmış oldu. Nerimanov burada kesintisiz olarak 1902 yılına kadar çalıştı ve kendini işine adamış, örnek bir öğretmen olarak gösterdi. Yüksek düzeydeki pedagojik hizmetlerinden dolayı önce madalya ile ödüllendirildi ve daha sonra Üçüncü Derece Kutsal Stanislav Nişanı ile ödüllendirildi.

Nerimanov'un pedagojik faaliyetleri sadece öğretmenlikle sınırlı kalmadı. Aynı zamanda Azerbaycan'da eğitim ve kültürün yayılmasına önemli bir etki yaparak toplumsal hizmetlerde bulundu. O dönemde Nerimanov, Bakü şehrindeki çeşitli eğitim kurumlarının yanı sıra pazartesi okulları ve akşam kurslarında ücretsiz dersler veriyor, yaşlı nüfusa bilgi aktarıyor, ilerici düşünceler yayıyor ve bu okul ve kursların faydasına tiyatro gösterilerine katılıyordu.

Nerimanov, Rus milliyetçisi şovenistlerin tutumuna karşı kendi duruşunu şu şekilde açıklıyordu: "Türk (Azerbaycanlı) çocukları sadece Puşkin'i değil, aynı zamanda Şekspir'i, Schiller'i de bilmelidir. Ancak Türk (Azerbaycanlı) çocuğu, gerçek proletarya şairi Sabir'in ateşli şiirlerini, halk şairleri Vakif'in, Zakir'in, Vidadinin şiirlerini öğrendikten sonra bunları bilmelidir." N. Nerimanov'un tavsiyesi şuydu: "Türk (Azerbaycan) dilinin eğitimini azaltma teklifinde bulunanlar, bu dili öğrensinler ki, Sabir'i anlasınlar."

N. Nerimanov, Azerbaycan dilini küçümseyen komünistlerin tutumunun Çar Nikolay'ın tutumuyla benzerlik gösterdiğini vurgulayarak onları çekinmeden "şovenist" olarak nitelendirmiştir. N. Nerimanov'un milli direnişimiz için yaptığı çalışmaların sayısı oldukça fazladır. Bu konuda onun kararlılığını kanıtlayan bir başka faktör ise şudur: 1924 yılının Mart ayının 20'sinde Moskova'da parti politbürosunda N. Nerimanov'un önerisi tartışılmıştır. O, F. Dzerjinski'nin fikrine karşı çıkarak petrol gelirlerinin büyük bir kısmının Azerbaycan'da eğitim ve sağlık hizmetlerinin gelişimine harcanması gerektiğini savunmuştur. N. Nerimanov bu konuda başarılı olmuş ve önerilerini KKP başkanı K. Musabayova yazmıştır.^[5]

N. Nerimanov, 1902 yılında 32 yaşında Odessa'daki Novorossiysk İmparator Üniversitesi Tıp Fakültesine kabul edilmiş, 1908 yılında buradan mezun olmuştur. 4. sınıftayken "Tıp ve İslam" eserini yazmıştır. Hıştarkanda sürgünde olduğu dönemde, siyasi faaliyetlerinin yanı sıra hekimlikle de uğraşmıştır. Hıştarkanda "Halk Üniversiteleri Cemiyeti"nin başkanı olan Nerimanov, Hıştarkand valiliğinin II kongresinde "Şurayi - İslam" cemiyeti adına konuşma yapmıştır. 1918 yılında Nerimanov, Bakü şehir teşkilatı komiseri olarak şehrin sağlık durumu ve hastanelerin durumuyla ilgili birçok önemli önlem almıştır.^[6]

1914 yılından itibaren Nerimanov, Bakü'nün Karaşehir bölgesindeki ücretsiz tedavihane de çalışmış, petrol sahalarında çalışan hastaları ve hastanelere yakın köy halkını tedavi etmiştir. Ayrıca kendi evinde de hastaları ücretsiz tedavi etmiştir.^[7]

1909'dan 1918'e kadar Nerimanov, Hıştarkanda ve Bakü'de "Kolera-verem", "Şaxotka-verem", "Trakom", "Kadınlar dünyası", "Tıp ve İslam", "Ayyaşlık" gibi faydalı bilimsel-yayın faaliyetleri ile ilgili konularda dersler vermiş, makaleler ve kitaplar yayınlamıştır. Nerimanov, her dersin ardından "Tıp ve İslam" kitapçığını yoksul halk arasında ücretsiz dağıtmıştır. (Bkz: o yıllarda Hıştarkanda yayınlanan "Burhani-terakki", "İdel", "Astrakhan bölgesi" ve ayrıca Bakü'de yayınlanan "İkbal", "Baku", "Sadayi-hakk" gibi gazeteler). Bu bilimsel kitlevi dersler, veba, çiçek, trahoma, sıtma, romatizma, mide-bağırsak hastalıkları gibi acil profilaktik tedbirlerin alınmasında büyük rol oynamıştır.^[8]

N. Nerimanov'un Karasu'da çalışmaya başladığından sonra, Bakü tıbbi-sanitasyon bürosunun raporunda ilk yarıyıl faaliyetleri gösteriliyordu; doktorun çok yoğun çalıştığı ve kabul saatlerini sınırlamadığı belirtiliyordu. Günlük olarak 50 ila 80 arası hasta kabul ediyor ve onlara her türlü tıbbi yardımı sağlıyordu. 1914 yılının ilk altı ayında Nerimanov, 11,765 hasta kabul etmiş, 2,441 kişiye cerrahi müdahalede bulunmuş ve 9,418 reçete yazmıştır.^[7][9]

N. Nerimanov bir konuşmasında şunları söylüyordu: "Hekimlerin hastaları kabul etmeye çok az zamanı kalır. Ortalama olarak her hasta için 2 ila 3,5 dakika arası zaman harcayabilirler."

Onun Moskova'da SSRİ Merkezi İcra Komitesi Başkanı olarak görev yaptığı dönemde Rusya Kızıl Haç Cemiyeti Başkanı Z. Solovyev'e ve RSFSR Halk Sağlığı Komiseri N. A. Semashko'ya gönderdiği mektuplar bunu doğrulamaktadır. Bu mektuplarda, Azerbaycan halkının tıbbi ve sağlık ihtiyaçlarından bahsediyor ve Azerbaycan'ın cerrahi, eczacılık aletleri, çeşitli ilaçlar ve o dönemde çok gereksinim duyulan sıtma karşıtı ilaçlarla temin edilmesini talep ediyordu.^[9]

Karabağ

N. Nerimanov'un Dağlık Karabağ sorununa yaklaşımı anlamlıydı. 1920 yılında Ermenilerin Dağlık Karabağ'da düzenledikleri "kongrenin" sonuçsuz kalmasını, Nerimanov'un Ermenistan'a verdiği nota sonucu değerlendirmek mümkündür. 10 Temmuz 1920'de Nerimanov, Moskova'ya VKP (b) MK'ya "Dağlık Karabağ'daki durum" hakkında bir telgraf göndermiştir. Telgraf şu sözlerle sona ermiştir: "Müslüman halkının Moskova'nın açıkça eski politikasına dönmesini ve Ermeniye karşı ayrılıkçı politika yürütmesini Sovyet hükümetinin Azerbaycan'ın sınırlarını koruma yetkisizliği ve hainlik olarak değerlendirecektir." ^[10][11]

Azerbaycan'a karşı toprak iddialarından vazgeçmeyen ermeni milliyetçilerinin "Büyük Ermenistan" yaratma iddiası, Sovyetleşmeden sonra da devam etti ve bu, Sovyet Rusya'nın himayesi ve doğrudan katılımıyla gerçekleşti. Sovyet hükümetinin Ermenistan'da iktidara gelmesinin ardından Ermeniler, Dağlık Karabağ meselesini yeniden gündeme getirdiler. Bu kararlılıkla, 12 Haziran 1921'de Ermenistan hükümeti, Dağlık Karabağ'ın "Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası" olarak ilan edildiği bir dekret kabul etti. Bir süre sonra, Dağlık Karabağ ve diğer tartışmalı bölgeler için komisyon oluşturma teklifinde bulundular.^[12] N. Nerimanov'un siyasetinin başarısı olarak değerlendirilebilecek sonuçlar, ardı ardına alınan 1921 tarihli üç karardan gelmiştir. 19 Haziran 1921'de Ermenistan tarafından "Dağlık Karabağ'ın Ermenistan'a yeniden birleştirilmesi hakkında" dekret uygulanmadı ve 26 Haziran'da Azerbaycan Merkez Komitesi'nin kararıyla Ermenistan'ın Dağlık Karabağ'daki temsilcisi Mravyan'ın faaliyeti yasaklandı.^[10] 27 Haziran'da Azerbaycan K(b)P MK'nın Siyasi Bürosu ve Teşkilat Bürosu toplandı. Toplantı, "Tiflis'te komisyonun Azerbaycan ile Ermenistan'ın sınırları konusundaki çalışması" ile ilgili olarak aşağıdaki kararı kabul etti:^[13]

1. Siyasi Büro ve Teşkilat Bürosu, Dağlık Karabağ'ın Azerbaycan'a açık ekonomik bağlılığını dikkate alarak, Bekzadyan'ın Dağlık Karabağ'a yerleşimini kabul edilemez olarak değerlendirir. Mesele bu şekilde çözülmelidir.

2. Bu nedenle, Ermeni ve Türk halklarının ilgili bölgelerinin Ermenistan ve Azerbaycan arasında idari ve ekonomik olarak uygun bir şekilde bölünmesi önerisi kabul edilemez olarak görülmektedir.^[14]

28 Haziran'da, N. Nerimanov'un başkanlığında Azerbaycan Halk Komiserleri Sovyeti'nin (bundan sonra Azerbaycan HKS) yeni bir toplantısı çağrıldı ve A. Myasnikov'un Dağlık Karabağ'ı "Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası" olarak ilan eden beyanı reddedildi. Aynı toplantıda, Azerbaycan HKS'inin görüşü olmaksızın atanan A. Mravyan'ın geri çağrılması konusu ele alındı.^[12]

İki Sovyet cumhuriyeti arasındaki anlaşmazlıkların arttığı göz önüne alındığında, 4-5 Temmuz 1921 tarihlerinde, RK(b)P MK'nın Kafkasya Bürosu plenumunun meseleyi tartışması gerekti. Mesele üzerinde yapılan tartışmada, RK(b)P MK üyesi Stalin, RK(b)P Kafkasya Bürosu üyeleri K. Orconikidze, S. Kirov, A. Myasnikov, F. Maharadze, N. Nerimanov, A. Nazaretyan, Y. Fikatner ve diğerleri yer almıştır. Bu sırada iki nokta görülmüştür. S. Kirov'un önerisine göre, Dağlık Karabağ'ın dağlık bölümü Azerbaycan'dan alınarak Ermenistan SSR'ine verilmelidir. Ancak N. Nerimanov kesinlikle buna karşı çıkmış ve Karabağ'ın Azerbaycan'ın ayrılmaz bir parçası olduğunu belirtmiştir. Dağlık Karabağ'ın Ermenistan'ın bir parçası yapılma talebi bu toplantıda ilk kez Kirov tarafından ortaya atılmıştır. 4 Temmuz akşam toplantısında, Kirov-Myasnikov grubunun (S. Kirov, A. Myasnikov, K. Orconikidze, Y. FiKatner) önerisiyle Dağlık Karabağ'ın Ermenistan'a dahil edilmesi konusunda temelsiz ve yanlış bir karar alınmıştır.^[12] Mesele bu kadar ciddi bir hal aldığında, N. Nerimanov, Karabağ'ın dağlık bölümünün Ermenistan SSR'ine verilip verilmemesi konusunda tüm Karabağ halkı arasında bir referandum yapılmasını önerdi. N. Nerimanov'un bu önerisine karşı çıkan Kirov-Myasnikov grubu, referandumun tüm Karabağ'da değil, sadece Karabağ'ın dağlık bölümünde yaşayan Ermeniler arasında yapılmasını önerdi. Bu konuda yapılan oylamada Kirov-Myasnikov grubu galip geldi. Toplantıda Karabağ'ın Azerbaycan sınırlarında kalması lehine oy kullananlar arasında N. Nerimanov, F. Maharadze, A. Nazaretyan yer alırken, karşı çıkanlar arasında K. Orconikidze, A. Myasnikov, S. Kirov, Y. Fikatner bulunmaktaydı. Toplantının sonunda N. Nerimanov'un direnişiyle Karabağ meselesinin Azerbaycan için büyük önem taşıdığını göz önünde bulunduran RK(b)P MK'nın Kafkasya Bürosu, bu mesele hakkında RK(b)P MK'nın kesin kararının çıkarılmasını gerekli gördü.^[15] N. Nerimanov'un pozisyonunu Maharadze ve Nazaretyan savunurken, Orconikidze, Kirov, Myasnikov ve FiKatner karşı çıkmıştır. N. Nerimanov, gerçekten Stalin'in ve Orconikidze'nin üzerine yürümüş ve şunları söylemiştir: "Ben bir gün de bırakmam Karabağ Ermeni tapdağının altında kalsın. Ben Karabağı bu gece ya geri alırım, ya da başka şekilde hallederim!".^[16]

Böylece, N. Nerimanov'un ciddi direnişi sonrasında, 5 Temmuz sabah plenumunda Karabağ meselesi yeniden ele alındı. Plenum, RK(b)P MK'nın görüşünü dikkate alarak yeni bir karar aldı: "Müslümanlarla Ermeniler arasında milli barışın zorunluluğunu, yukarı ve aşağı Karabağ'ın ekonomik ilişkilerini ve sürekli Azerbaycan ile yakın ilişkilerini göz önünde bulundurarak Dağlık Karabağ Azerbaycan SSR'in sınırları içinde korunsun, özerk vilayet statüsü verilen Şuşa şehri ise inzibati merkez olsun." Kararda ayrıca, Azerbaycan K(b)P MK'ya, özerk vilayetin sınırlarını ve toprak büyüklüğünü belirlemesi için görev verilmiş ve bunu RK(b)P MK Kafkasya Bürosu'nun onayına sunması istenmiştir.^[12]

• Azeri yazarlar listesi