Mahoşlar

Mahoşlar

Мэхъош
Çerkes bayrağı
Mahoşları yöneten Bağarsıqu klanının tamgası
Toplam nüfus
8,000[1] (1830'lar)
Diller
Batı Çerkesçesi, Rusça, Türkçe
Din
İslam (Hanefi Sünni)

Mahoşlar ya da Mehoşlar (Adigece: Мэхъошхэр, Kabardeyce: Мыхъошэхэр, Rusça: Махошевцы),^[a] Rusya ile Türkiye'de yaşayan Batı Çerkesleri'nden küçük bir Çerkes boyu.

Bjeduğ boyu dört prensliğe bölündüğünde Prens Bağarsıqu, tebaasıyla Kuzeybatı Bjeduğya'ya yerleşti. Bir süre sonra yerleşecekleri son bölge olan Thaçığ ormanına göç ettiler ve burada "Mahoş" adıyla bilinmeye başlandılar.^[2] Yabancı kaynaklarda 17. yüzyıldan itibaren yer aldılar.^[3]

Bilgeliğiyle ve cesaretiyle saygı duyulan Mahoş lideri Prens Yahboqu Bağarsıqu, Abzahlara karşı yapılan bir savaşta öldürüldü. Ondan sonra gelen Bayzroqu Bağarsıqu da aynı şekilde saygı duyuluyordu.^[2]

Mahoşlar, komşularına kıyasla daha barışçıl bir yaşantı sürüyordu. Komşu boylarla ilişkilerini iyi tuttular. Mahoşlar komşu Çerkesler arasında saygı duyulan bir boydu. Tek bir prens ailesi olduğu için idari sistem sekteye uğramadan işliyordu ve iç karışıklıklar nadirdi. Geniş ve zengin meralara sahip olduklarından ana geçim kaynakları sığırcılıktı.^[2] F. F. Tornau'ya göre 1830'lu yıllarda Mahoş Prensliği'nin erkek nüfusu 1,270 idi.^[4]

18. yüzyılın ortalarında Çemguy, Bjeduğ ve Besleney prenslikleriyle bir ittifak kurdular. Bu ittifak, 1761 Ust-Labinsk Muharebesi'nde [en] kendisinden büyük Kırım ordusunu bozguna uğrattı.^[3]

Sayıları az olmasına rağmen Rus-Çerkes Savaşı'nda Ruslara karşı yapılan savaşlarda yer almışlardır. 19. yüzyılın başlarında Rus sınırına yaptığı saldırılarla ünlenen olan Prens Hopaç Bağarsıqu, Kabardey Başprensi olan Canhot Kuşuk ile yakın dosttu. Prens Hopaç'ın kız kardeşiyle evlenen Mısost Bematıqo'nun oğlu Arslanbek, iki çocuk sahibi olduktan sonra onu terk edip başkasıyla evlendiğinden Hopaç ve Arslanbek'in araları açıldı.^[3]

18 Ekim 1824'te General Velyaminov, Mahoşlara baskın düzenledi ancak Mahoşlar saldırının geldiğini duyunca köyleri boşaltmışlardı ve bu sebeple Ruslar sadece 24 esir ile 700 sığır ele geçirebildi. Sonrasında kayıpların telafisi için Mahoşlar ve Besleneyler esir gönderdiler.^[3]

1828'de Çemguy Başprensi Canbolat Boletıqo'ya siyasi ve askeri destekte bulunmuşlardır. Bu sebeple 8 Eylül 1828'de Mahoş köylerine cezalandırma seferi yürüten Tümgeneral Antropov, müfrezesiyle ve müttefik Nogay prensleriyle birlikte hazırlıksız yakaladığı çırpan süren Mahoşlara tarlalarında sürpriz bir saldırı yaptı. Mahoşlar hazırlıksız yakalansalar da savaşçı bir halk olduklarından tüfekleri yanlarındaydı. Kozak süvarilerinin hücumu en dış kısımdaki Mahoşları direniş göstermeden yok etse de daha içtekiler toplandı ve tüfekleriyle yaylım ateşi açtılar. Saldırıya devam eden Kozak süvarileri kalan Mahoşları öldürdü. Tarlanın çevresindeki Mahoş köyleri alarma geçti ve kısa sürede ilk olarak Bağarsıqu prensi 300 süvarisiyle birlikte dağılmış Kozakları direniş göstermeden mağlup etti. Hemen sonrasında Kozakları kurtarmak amacıyla Rus takviyesi ulaşınca Mahoşlar durduruldu. Nogay prensleri de Bağarsıqu prensine saldırınca yeniden organize olan Kozak süvarileri taarruza geçti.^[5] Mahoşlar 70 ölü soylu ve 42 esir kayıp verdi. Ruslar Mahoşların 40 atını, 270 sığırını ve 4.500 koyununu ele geçirdi.^[3] Mahoşlara ait tarlalar yakıldı ve çiğnendi.^[5]

29 Kasım 1828'de Ruslar, Fars nehri ve kolları üzerindeki 5 Mahoş köyünü yok etti çünkü kendilerine Turçaninov tarafından yapılan tüm teklifleri reddetmişti ve Rus müfrezesi yaklaştığında Kozak süvarileri tarafından geri püskürtülene dek müfrezeyi yoğun ateş altında tutarak büyük kayıp verdirmişlerdi.^[3]

19 Şubat 1834'te Rus kaynaklarında Tlabugay olarak geçen, Laba Nehri'nin ötesinde bir ovada kurulu Mahoş köyü, General Zass'ın müfrezesi tarafından yok edildi. Bu sırada halkın bir kısmı öldürüldü ve kurtulmayı başaranlar aynı isimde bir köy daha kurdu.^[3] 7 Mahoş köyü Ocak 1837'de Aşağı Laba Nehri'ne General Zass tarafından zorla yerleştirildi.^[3] 24 Mart 1844'de yeniden kurulmuş olan Tlabugay köyü Albay Richter tarafından yeniden yok edildi. Hayatta kalanlar bu sefer 3 küçük köy kurdu.^[3]

1862'de 9 Mahoş köyü, 7 tabur, 1 Kozak bölüğü ve 4 toptan oluşan bir Rus müfrezesi tarafından yok edildi.^[3]

Çerkes Sürgünü'nde Türkiye'de Samsun ilinin Alaçam ilçesine yerleşmişlerdir.^[6] Günümüzde diğer Çerkes/Adığe boylarına onların bir sülalesi olarak karışmışlardır ve Kafkasya'da herhangi bir Mahoş yerleşimi kalmamıştır.^[2] Mahoşlardan bilhassa 1858-1859 yıllarında Osmanlı topraklarına birçok grubun göç etmiş olduğuna dair kayıtlara Osmanlı Arşiv belgelerinde rastlanmıştır.^[7]

Antik dönemlere dayanan ismin dayanağının "Makhoshkushkha" dağının adı (Mahoshkushkha'nın Petrogliflerinin bulunduğu Maykop yakınlarında) Mahoshevites ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Diğer Çerkeslerle birlikte bölgedeki kültürlerinin temelinin taş devrine kadar eskiye dayandığı yönde veriler vardır.^[8] Ayrıca bu topraklardaki diğer kavimlerin genelinin dilleriinin Hititçe (𒌷𒉌𒅆𒇷) gibi Eski Anadolu dilleri ile benzerlikleri olduğu yönünde çalışmalar vardır.^[9]

Laba ve Şagvaşe ırmaklarının orta mecraları arasında ve Fars'ın yukarı boylarında oturuyordu. Daha önceleri ise Batınkoy'un kuzeyinde ve Laba'nın batısında oturmaktaydı.^[7]

1858 yılında kaydedilen Mahoş köylerini içeren tablo:^[3]

Mahoşların tek prens ailesi olan Bağırsaqu/Bağarsıqu^[b] Fars Nehri'nin yakınındaki Sozerukay köyünde yaşıyordu.^[2] Muhammedceriy Bağarsıqo’ya ait Çerkes köyü, 1864’te Mahoşevskaya stanitsası yakınında, Fars Nehri'nin sol kolu olan Büyük Pşehaho Çayı’nın sol kıyısında bulunuyordu.^[3]

Mahoş lehçesi, Çerkes dilleri'nin batı kolu olan Adigece'ye mensuptu ancak komşuları Besleneyler ile iyi komşu olduklarından lehçeleri, Doğu Çerkesçesi olan Besleney lehçesi'ne benzerlikler göstermekteydi. Mahoş lehçesini günümüzde konuşan kalmamıştır.^[2]