Kampuçya Komünist Partisi

Kampuçya Komünist Partisi បក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា
Genel sekreter	Pol Pot
Kuruluş tarihi	28 Haziran 1951 (KHDP olarak) 30 Ekim 1960 (ayrı bir parti olarak)
Kapanış tarihi	6 Aralık 1981
Önceli	Çinhindi Komünist Partisi
Ardılı	Demokratik Kampuçya Partisi
Gazete(ler)	Tung Padevat
Gençlik kolu	Kampuçya Komünist Gençlik Birliği
İdeoloji	Komünizm Marksizm-Leninizm Maoculuk Anti-revizyonizm Kmer milliyetçiliği
Siyasi pozisyon	Aşırı sol
Dini	Yok (Ateizm)
Resmî renkler	Kırmızı
Parti bayrağı

Kampuçya Komünist Partisi (Kmerce: បក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា, Pak Kŏmmŭynĭs Kămpŭchéa), Kamboçya'da 1951-1981 yılları arasında faaliyet göstermiş eski bir siyasi partidir.

Lideri Pol Pot olan partinin mensupları, "Kızıl Kmerler" olarak bilinirdi. Varlıklarının büyük bir süresi boyunca gerilla faaliyetlerinde bulunduktan sonra 1975'te ülkeyi ele geçiren Kızıl Kmerler, Demokratik Kampuçya rejimini kurdu. Rejimin yaptığı katliamlar sonucu ülke nüfusunun çeyreği hayatını kaybetti. 1979'da Demokratik Kampuçya rejimi Kamboçya-Vietnam Savaşı'ndan sonra Vietnam ordusu tarafından devrildi ve Vietnam kuklası Kampuçya Halk Cumhuriyeti kuruldu. Partinin kurmuş olduğu Demokratik Kampuçya rejimi devrilmiş olmasına rağmen partinin kendisi 1981 yılına değin varlığını sürdürdü.

1951 yılında kurulmuş olan parti, Çin-Sovyet ayrılığı neticesinde Çin taraftarı ve Sovyet taraftarı iki hizbe bölündü. Pol Pot'un önderlik ettiği katı anti-revizyonistler Çin hizbini oluştururken, diğer grup Nikita Kruşçev'in etkisiyle Marksizm'e karşı daha revizyonist bir yaklaşım benimsedi. İki grup arasındaki anlaşmazlık nedeniyle, Pol Pot partinin kuruluş tarihini 30 Eylül 1960 olduğunu ilan etti. Partinin 1966'daki isim değişikliğinden önceki adıysa, Kampuçya İşçi Partisi idi.^[1]

Parti, 1951 yılında bütün Çinhindi coğrafyasını kapsayan Çinhindi Komünist Partisi'nin Vietnam, Laos ve Kamboçya olarak ayrı şubelere bölünmesiyle kuruldu. Müstakil bir Kamboçya komünist partisi kurulması kararı, o yılın Şubat ayında alındı. Farklı kaynaklar, partinin kuruluşu ve ilk kongresi için farklı tarihleri zikretmektedirler. Son Ngoc Minh, partinin geçici başkanı olarak atandı. Parti kongresi, tam bir merkez komitesi seçmedi. Bunun yerine, Parti Yayılma ve Kuruluş Komitesi atandı.^[2]

Partinin kurulduğu dönemdeki ismi Kampuçya Halkın Devrimci Partisi (KHDP) idi. Vietnamlılar, Çinhindi Komünist Partisi'ne hakim oldukları için partinin kapanmasından sonra da Çinhindindeki sol hareketlere hamilik etmeye devam ettiler. Bu kapsamda Vietnamlılar, KHDP'ye de ilk başlarda destek verdiler. Vietnam'ın vermiş olduğu bu destek; ilerleyen dönemlerde partinin tarihinden silinmiş ve yeniden yazılan parti tarihinde, partinin kuruluşu 1960 olarak belirlenmiştir. Bunun temel nedeni, Pol Pot döneminde Vietnam ile ilişkilerin gerilmesi ve kopmasıdır.^[3]

Demokratik Kampuçya rejimi döneminde yeniden yazılmış parti tarihine göre, Viet Minh'in 1954 Cenevre Konferansı'nda KHDP için siyasi bir rol müzakere edememesi, hala kırsalın geniş kesimlerini kontrol etmekte olan ve en az 5.000 silahlı kişiyi bünyesinde barındıran Kamboçya hareketine ihanet ettiği anlamına geliyordu. Konferansın sonrasında, aralarında Son Ngoc Minh de dahil olduğu yaklaşık 1.000 KHDP üyesi, Kuzey Vietnam'a çekilmek zorunda kaldılar. Kamboçya'da kalan parti mensupları, 1954'ün sonlarında Krom Pracheachon adında yasal bir parti kurdular. Yasal yollarla kurulmuş olan bu komünist parti, 1955 ve 1958 tarihli Kamboçya Ulusal Meclis seçimlerine katıldı.^[3]

Eylül 1955 seçimlerinde %4 oranında oy alan Pracheachon, buna rağmen Kamboçya Parlamentosunda sandalye elde edemedi. Pracheachon'un mensupları, genel seçimleri kazanan Norodom Sihanuk'un Sangkum hareketi içerisinde yer almadıkları için sürekli kovuşturma ve tutuklamalara maruz kaldılar. Devam eden hükûmet saldırıları, Pracheachon partisinin 1962 seçimlerine katılmasını engelledi ve parti yeraltına çekildi. Pracheachon'un seçime katılım kararının, ismi Kampuçya İşçi Partisi (KİP) olarak değişen asıl komünist parti tarafından reddedildiği düşünülmektedir.^[3] Norodom Sihanuk, yerel solcuları Kızıl Kmerler olarak adlandırıyordu. Bu adlandırma, kalıplaşarak önce partinin mensuplarını sonrasında da devleti tanımlamak için kullanılmıştır.

1950'lerde Paris'te eğitim almakta olan Kmer öğrenciler, anayurtlarında zor günler geçirmekte olan komünist partiyle bağlantısı bulunmayan başka bir komünist hareket örgütlediler. 1960'larda Kamboçya'ya geri dönerek partinin üst düzey yönetim kademelerini ele geçiren kişiler, bu öğrencilerin aralarından çıktı. 1968-1975 yılları arasında, Norodom Sihanuk ile Lon Nol'a karşı etkili bir direniş gösterdiler ve bu direniş hareketi neticesinde ülke yönetimini devirerek Demokratik Kampuçya rejimini kurdular.

1960'larda partinin liderliğini ele geçiren Pol Pot, Paris'te eğitim almakta olan öğrencilerden birisiydi. 1928'de (bazı kaynaklara göreyse, 1925) başkent Punom Pen'in kuzeydoğusundaki Kampong Thom vilayetinde doğdu. Başkentte bir teknik liseye gitti ve ardından 1949'da radyo mühendisliği okumak için Paris'e gitti (başka kaynaklar, matbaacılar ve dizgicilere yönelik bir okula gittiğini yahut inşaat mühendisliği okuduğunu belirtmektedirler). Ieng Sary, 1930'da Vietnam'ın güneyinde doğan Kmer ve Çin kökenli bir isimdi. Sary, Fransa'da bulunan Paris Siyasi Bilimler Akademisi'nde siyaset ve ticaret üzerine dersler almaya başlamadan önce, Punom Pen'deki elit eğitim kurumlarından birisi olan Lycée Sisowath'ta (Sisowath Lisesi) ortaöğrenimini tamamladı. Khieu Sampan ise 1931 yılında doğdu ve Paris'te bulunduğu yıllarda ekonomi ve siyaset üzerine eğitim aldı. Doktorasını ekonomi dalındaki çalışmalarıyla elde etti. Kampuççya Komünist Partisi'nin ilerleyen yıllarında önemli makamlarda bulunan bu üç ismin yanı sıra, Hou Yuon, Son Sen ve Hu Nim gibi kişiler de Paris'te o yıllar içerisinde ekonomi, hukuk, eğitim ve edebiyat alanlarında eğitim almışlardı. Bu kişiler de Kampuçya Komünist Partisi ve partinin silahlı yapılanması olan Kızıl Kmerler'de önemli görevler aldılar.

Paris öğrenci grubunun mensuplarının bir çoğu, toprak sahibi ya da memur olan ailelerin çocuklarıydılar. Grubun önde gelenlerinden olan Pol Pot ile Ieng Sary, Khieu Ponnary ve Ieng Thirith isimli kadınlar ile evlendiler. Kız kardeş olan bu iki kadın da partinin önemli karar alıcıları haline geldiler. Hatta Ieng Thirith, Demokratik Kampuçya rejimi esnasında bakanlık dahi yaptı.

Pol Pot^[4] ve Ieng Sary, 1949-1951 yılları arası bir dönemde Fransız Komünist Partisi'ne katıldılar. 1951'de bir gençlik buluşmasına katılmak üzere birlikte Doğu Berlin'e gittiler. Bu etkinlikte yaşadıkları tecrübeler, ideolojik gelişimlerinde bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Buluşma esnasında, Viet Minh ile beraber savaşmakta olan Kmerler ile tanıştılar. Bu tanışma, sıkı disiplinli bir parti örgütü ve silahlı mücadeleye hazır olmakla başarılı bir devrim yapılabileceğine dair fikir oluşturdu. Paris'e döndükten sonra, orada eğitim almakta olan Kmer öğrencilerin çoğunun üyesi olduğu Kmer Öğrenci Derneği'ni milliyetçi ve sol görüşlü bir fikir örgütüne dönüştürdüler.

Kmer Öğrenci Derneği ve halefi olan örgütlerin içerisinde Cercle Marxiste isminde gizli bir örgüt bulunuyordu. Bu örgüt, üç ilâ altı kişilik hücrelerden oluşmaktaydı ancak üyelerin çoğu örgütün genel yapısı hakkın da hiç bir şey bilmemekteydiler. 1952'de Pol Pot, Hou Yuon, Ieng Sary ve diğer solcu öğrenciler; Norodom Sihanuk'a "Bebeklik Çağındaki Demokrasinin Boğazlayıcısı" olarak hitap eden bir açık mektup göndererek kitleler nezdinde isimlerini duyurmuş oldular. Bir yıl sonra Fransız resmî makamları, Kmer Öğrenci Derneği'ni kapattılar. Ancak Hou Yuon ile Khieu Samphan, 1956'da yeni bir yapılanma olan Kmer Öğrenci Birliği'nin kurulmasını sağladılar. Yeni kurulan birlik de Cercle Marxiste örgütü tarafından yönetildi.

Pol Pot, 1953 yılında Kamboçya'ya geri döndükten sonra^[5] kendisini komünizm mücadelesi ve parti çalışmalarına verdi. İlk başlarda, Kampong Cham vilayetinin kırsal kesimlerinde faaliyet gösteren Viet Minh'le bağlantılı kuvvetlere katıldı. Savaşın neticelenmesinin ardından, başkent Punom Pen'e geldi ve burada Tou Samouth'un yönettiği "şehir komitesi"ne dahil oldu. Pol Pot, yasal sol partiler ile gizlenerek yeraltına çekilmiş komünist hareket arasındaki irtibatı sağlayan önemli bir kişi oldu. Arkadaşları Hou Yuon ve Ieng Sary ise, Hou Yuon'un kuruluş aşamasında yer aldığı ve yeni açılmış olan özel lise de (Lycée Kambutoth) öğretmenlik yapmaya başladılar.

Khieu Samphan Paris'ten daha geç bir tarihte, 1959'da döndü. Punom Pen Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde öğretim üyesi olarak ders vermeye ve Fransızca dilinde basılan, sol görüşlü L'Observateur gazetesini çıkarmaya başladı.^[6] Gazete, kısa süre içerisinde Punom Pen'in küçük akademik camiasında ün kazandı. Ertesi yıl, hükûmet gazeteyi kapattı ve Khieu Samphan'a polis tarafından şiddet uygulandı. Ancak Khieu Samphan yaşamış olduğu şiddete rağmen, Güney Vietnam'daki Amerikan faaliyetlerine karşı Norodom Sihanuk hükûmetiyle işbirliği yapılmasını savunmaya devam etti. Sihanuk'un hükûmeti, Khieu Samphan, Hou Yuon ve Hu Nim gibi solcuları Sangkum'a katılmaya ve verilecek görevleri kabul ederek kendileriyle birlikte çalışmaya zorladı.

28-30 Eylül 1960 tarihlerinde, Kampuçya Halkın Devrimci Partisi'nin yirmi bir lideri, Punom Pen tren garının boş bir odasında gizli bir kongre düzenlediler. Ülkenin kırsal kesimini yaklaşık 14 delege, kentsel kesiminiyse 7 delege temsil etmekteydi.^[7][8][9] Bu önemli olay gizemini halen korumaktadır çünkü kongrenin sonucu, Vietnam destekçisi ve Vietnam karşıtı olan Kmer komünist gruplar arasında çekişme konusu haline geldi. Hatta bu çekişme parti tarihinin daha sonrasında yeniden yazılmasına sebebiyet verdi. Kongrede, partinin adı Kampuçya İşçi Partisi (KİP) olarak değiştirildi. Norodom Sihanuk hükûmeti ile nasıl ilişkiler kurulacağı (işbirliği yahut mücadele) ayrıntılı olarak tartışıldı. Yeni bir parti yapısı kabul edildi ve ilk kez bir genel sekreter ile merkez komitesi belirlendi. Genel sekreterliğe Vietnam ve Sihanuk ile işbirliğini savunan Tou Samouth seçildi.^[3]

Tou Samouth'un çalışma arkadaşı Nuon Chea, genel sekreter yardımcısı oldu. Pol Pot ve Ieng Sary ise merkez komitesinin üyelerinden oldular. Merkez komitesinin diğer bir önemli üyesiyse, kıdemli komünist Keo Meas idi. 1960 Kongresi, Demokratik Kampuçya reijimi döneminde partinin kuruluş tarihi olarak gösterilmiş ve Pol Pot'un liderliği ele geçirmesinden önceki dönem ise bilinçli bir şekilde önemsizleştirilmiştir.^[3]

Partinin genel sekreterliğini yapmakta olan Tou Samouth, 20 Temmuz 1962'de Kamboçya hükûmeti tarafından öldürüldü. Kampuçya İşçi Partisi'nin Şubat 1963'te toplanan ikinci kongresinde, Pol Pot onun yerine partinin yeni genel sekreteri olarak seçildi. Tou Samouth'un çalışma arkadaşı Keo Meas, merkez komitesinden çıkarıldı ve onun yerine Son Sen ile Vorn Vet seçildiler. Şubat 1963 kongresinden itibaren Pol Pot ve onunla Paris'ten itibaren birlikte çalışan ekip, aşırı Vietnam destekçisi gördükleri eski isimleri yönetimin dışında bırakarak parti merkezini tam bir kontrol atına aldılar.

Pol Pot ve parti merkez komitesinin çoğunluğu, 1963 yılının Temmuz ayında ülkenin kuzeydoğusundaki Ratanakiri vilayetinde bir direniş üssü kurmak amacıyla Punom Pen'den ayrıldılar. Pol Pot, bundan kısa bir süre önce Norodom Sihanuk tarafından hazırlanan bir bildirgeye imza atması için çağrılan otuz dört solcu arasına girmişti. Bildirgede, solcuların hükûmete katıldıklarına ve Norodom Sihanuk'un ülkenin tek makul lideri olduğunu beyan ettiklerine dair beyanlar bulunuyordu. Pol Pot ile Chou Chet bildirgeye imza atmaktan kaçabilen yegâne kişiler oldular. Partinin diğer isimleri Norodom Sihanuk'un hükûmetiyle işbirliği yapmayı kabul ettiler ve sonrasında sürekli olarak polis gözetimine tabi tutuldular.

Amerikan Dışişleri Bakanlığı, 1960'lı yılların ortalarındayken partinin üye sayısının yaklaşık 100 kişi olduğunu tahmin ediyordu.^[10]

Pol Pot ve beraberindekilerin yerleştiği Ratanakiri bölgesi, hükûmetin iskân ve asimilasyon politikalarına maruz kalan Kmer Loeu kabilelerinin yerleşik olduğu bir bölgeydi. Kamboçya hükûmetinin uyguladığı bu gibi katı politikalar, Kmer Loeu azınlığı mensuplarını Kızıl Kmerlerin gerilla mücadelesine katılmaya sevk etti. Pol Pot, 1965'te Kuzey Vietnam ve Çin'e bir kaç ay süren bir ziyaret gerçekleştirdi. Muhtemelen Çin'de bir miktar ideolojik eğitim aldı ve bu durum da Kampuçya İşçi Partisi'nin denetimindeki bölgelere geri döndüğünde gerillalar arasındaki prestijini arttırdı. Norodom Sihanuk hükûmeti ve Komünist Çin arasında yakın ilişkiler olmasına rağmen; Komünist Çin idaresi, Pol Pot'un yaptığı ziyareti Başbakan Norodom Sihanuk'tan gizli tuttu.^[11]

Parti yönetimi, Başbakan Norodom Sihanuk başkanlığındaki hükûmete karşı silahlı mücadeleye karar verdi ve bu doğrultuda 1967 yılında bir kaç adet küçük ölçekli ayaklanma girişimi tertip etti. Ancak bu girişimler, ya tamamen başarısız oldu ya da beklenenden az netice verdi.

Kızıl Kmerler, nihayet 1968'de Kamboçya genelinde ulusal bir ayaklanma başlattılar. Kuzey Vietnam, alınmış olan bu karardan başlangıçta haberdar değildiyse de, isyanın başlamasının ardından Kızıl Kmerlere barınak ve silah desteğinde bulundu. Partinin gerilla güçleri, Kampuçya Devrimci Ordusu olarak isimlendirildi. Kuzey Vietnam'ın ayaklanmaya verdiği destek, etkisiz ve düşük motivasyonlu olan Kamboçya Kraliyet Ordusu'nun Kızıl Kmerlere karşı koyabilmesini imkânsız hale getirdi.

Partinin adı, 1971 yılında Kampuçya Komünist Partisi (KKP) olarak değiştirildi.

Kızıl Kmerlerin siyasî gücü, Norodom Sihanuk'un 1970'te darbeyle devrilmesi sonrasında gittikçe arttı. Sihanuk, Ağustos 1969'dan beri başbakan olan general Lon Nol tarafından askerî darbe ile devrildi. Ülkede cumhuriyet ilân edildi. Komünist Çin'in başkenti Pekin'de sürgün hayatı yaşayan Sihanuk, siyasal mücadeleyi burada sürdürmeye devam etti. Lon Nol'un darbesinden önce çatışmalar yaşadığı Kampuçya Komünist Partisi ile ittifak kurdu ve Kızıl Kmerlerin denetimindeki sürgün hükûmeti olan KUBKH'nin (Kampuçya Ulusal Birliği Kraliyet Hükûmeti) görünürdeki lideri oldu. Norodom Sihanuk ile Kızıl Kmerlerin yapmış oldukları siyasal ittifak, normalde küçük bir silahlı grup olan komünistlerin 1973'ten itibaren kırsal bölgelerde giderek güçlenmesini ve kontrolü ele geçirmesini sağladı. Kitleselleşen bu desteğin temel nedeniyse, kırsal kesimde yoğun destek bulan Norodom Sihanuk'un komünistlerle yaptığı işbirliği neticesinde halkın Kızıl Kmerlere güvenmeye başlamasıydı.

Amerika Birleşik Devletleri'nin Vietnam ile birlikte sürekli olarak Kamboçya'yı da bombalaması ve 1970 askerî darbesinde Lon Nol'e verdiği destek, tarihçiler tarafından Kızıl Kmerlerin halk nezdindeki desteğini arttıran sebeplerden birisi olarak değerlendirilmiştir.^[12] Araştırmacılar, ABD bombardımanının ülkenin tarımsal üretimine ciddi darbe vurduğunu ve bunun neticesinde giderek yoksullaşan halkın, ABD desteğini arkasına alan Lon Nol rejimine karşı Kampuçya Komünist Partisi ve onun silahlı kanadı olan Kızıl Kmerlere destek verdiğini ileri sürmüşlerdir.^[13][14]

1973 yılına gelindiğinde, Vietnam'ın Kızıl Kmerlere verdiği destek büyük ölçüde ortadan kalkmıştı.^[15] Vietnam'ın desteğinin yeriniyse, Çin'in desteği aldı. Komünist Çin, Kızıl Kmerleri hem iç savaş esnasında hem de savaşın sonrasıdan eğitti ve silahlandırdı.

Amerika Birleşik Devletleri Kongresi, 1973'te Kmer Cumhuriyeti'ne (Lon Nol hükûmeti) askerî yardım vermeyi askıya aldığı için Kızıl Kmerler ülke sathında ilerleyrek ciddi kazanımlar elde etmeye başladılar. Hızlı ilerleme kaydeden Kızıl Kmerler, Kmer Ulusal Silahlı Kuvvetleri'ni (Kmer Cumhuriyeti'nin ordusu) yenilgiye uğrattı. 17 Nisan 1975'te başkent Punom Pen'e giren Kızıl Kmerler, Kmer Ulusal Silahlı Kuvvetleri'nin tüm subaylarını idam ettiler ve Kmer Cumhuriyeti'ne son verdiler.

Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz.

Kampuçya Komünist Partisi (KKP)-Kızıl Kmerlerin yönetici kademeleri, 1960'lardan 1990'ların büyük ölçüde değişmeden kaldı. KKP-Kızıl Kmerler önderleri genel olarak orta sınıf ailelerin çocukları ve yurt dışında, Fransız üniversitelerinde eğitim almış kişilerdi.

KKP-Kızıl Kmerlerin Merkez Komitesi'nin (Parti Merkezi) iktidar esnasındaki Daimî Komitesi aşağıdaki isimlerden oluşmaktaydı:

• 1 Numaralı Kardeş Pol Pot (doğum adı: Saloth Sar): Kampuçya Komünist Partisi Genel Sekreteri (1963-1981) ve Demokratik Kampuçya Başbakanı (1976-1979)^[16]
• 2 Numaralı Kardeş Nuon Chea (doğum adı: Long Bunruot): Kampuçya Komünist Partisi Genel Sekreter Yardımcısı (1960-1981) ve Kampuçya Halk Temsilcileri Meclisi Başkanı (1976-1979)
• 3 Numaralı Kardeş Ieng Sary (doğum adı: Kim Trang): Demokratik Kampuçya Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı (1976-1979)
• 4 Numaralı Kardeş Khieu Samphan: Demokratik Kampuçya Devlet Prezidyumu Başkanı (Devlet başkanı) (1976-1979)
• 5 Numaralı Kardeş Ta Mok (doğum adı: Chhit Choeun): Demokratik Kampuçya Ulusal Ordusu'nun (Kampuçya Devrimci Ordusu'nun ardılıdır) lideri, son Kızıl Kmer lideri, Güneybatı Bölge Sekreteri
• 8 Numaralı Kardeş Ke Pauk: Kuzey Bölge Sekreteri
• 89 Numaralı Kardeş Son Sen: Demokratik Kampuçya Başbakan Yardımcısı ve Savunma Bakanı (1976-1979)
• Yun Yat: Eğitim Bakanı (1975-1977) ve Enformasyon Bakanı (1977-1979) (Bu bakanlığa, Hu Nim'in yerine getirildi)
• Ieng Thirith: Sosyal İşler Bakanı (1975-1979)

Parti; iktidarda olduğu dönem boyunca Kampuçya'yı yabancı nüfuzundan soyutlamayı, okulları, hastaneleri ve fabrikaları kapatmayı, bankacılık, finans ve para kullanımını tamamen ortadan kaldırmayı, tüm dinî inançları yasaklamayı, bütün özel mülklere el koymayı ve insanları kentsel alanlardan çıkartarak zorunlu çalıştırmanın tatbik edildiği kolektif çiftliklere taşımayı içeren radikal bir porgram uyguladı.

Kamboçya ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.