Höömey

Höömey (Tuvaca: хөөмей / höömey), Tıva Türklerinin ve dolaydaki Türk ve Moğol toplumlarının boğazdan söyledikleri müzik tarzı. Türkçede uluslararası literatürdeki yaygın kullanımla "Hömey" olarak da söylenir.

Tuva Türklerindeki bu söz başka dillere de geçmiştir. (İngilizce: Kömey) (Moğolca: Хөөмэй) adı verilen gırtlak şarkıları Altay ve Sayan dağları dolayında yaşayan Türk halklarında söylenir.

"Höömey" terimi hem Tuva boğaz şarkılarının ortak adı olarak hem de ana stillerinden birine atıfta bulunmak için kullanılır.

Sözkökü

Höömey sözcüğüne Kumay, Hömeylemek (yani "Hömey söylemek") fiiline ise Kumaylamak (Rusça: кумайлер) biçimleri ile de rastlanır. 19. asırdan sonra tanınmaya başlamıştır.^[1] Hömey/Kömey kavramı farklı Türk dillerinde gırtlak, boğaz manasına gelir.

Sıgıt-höömey stilleri

• kargıraa 28 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• höömey 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• sıgıt 27 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• ezengileer 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• borbanadır 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• dumçuktaarı
• hörekteeri
• hovu kargıraazı

Höömey araştırmacıları

Tıva hömeyinin tarihi 20. yüzyılda başlamıştır. Bunun hakkında etnograf araştırmacısı Y. K. Yakovlev, Y.G. Grumm-Grjimaylo “Batı Moğolistan ve Uranhay yöresi” adlı kitabında höömey hakkında ilk açıklamalar yer alır.

Önemli hömeyciler

Eski feodal dönem Tıva'da höömey kültürel bir aktarım olarak devam etmiştir. A. Aksenov'un “Tıva halkının türküleri ” adlı kitabında bilinen hömeyci Soruktu Kırgızkızı çok etkili bir höömey yaptığını anlatır. Tuva Cumhuriyetinde Möngün Tayga bölgesinde yaşayan hömeyci Angırool Hertek, anası hömeyi doşpuluur ile birlikte daha güzel bir müziğe bürümüştür. Bütün bunları kendisi “Hömeycinin yaşamı” adlı kitabına yazmıştır.

Günümüzde Valentina Çüldüm (yurt dışı ve özellikle Avrupa ülkelerinde tanınan önemli hömeyci),Tıva ulusal orkestrasının üyelerinden Damıran Aylan, Şonçalay Oorjak ve “Tıva kızı” bölüğünün (grubu) üyelerinden Çoduraa Tumat ve başka hömeyciler ilk akla gelenlerdir.

Tuva Cumhuriyetinin ünlü hömeyci bölükleri (grupları) dünyaca da tanınmış olan “Hün-Hürtü”, “Çirgilçin”, “Tıva”, “Alaş”, “Çangı-Haya”, “Tıva kızı”.

Müziklerini höömeylendiren müzik grupları

• Hün-hürtü
• Alaş14 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tıva Ulusluk Orkestrası 23 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tıva kızı 26 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Çirgilçin 7 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kongar-ool Ondar 6 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Yat-Ha 29 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Bugotak

Kaynakça

• Badırgı M. Tıva höömey./Sübedey. №1.-Mayıs, 2010.
• Kırgıs Z. K., «Hооmеy — jеmçujinа Tuvı», Kızıl, 1992 g.
• Kırgıs Z. K., «Tuvinskое gоrlоvое pеniе», Nоvоsibirsk, 2002 g.

Dipnotlar

Ayrıca bakınız

• Kay: Altayeli edebiyatında göğüs üstünden başlayıp gırtlaktan boğazdan çıkarılan seslerle okunan destan.
• Üliger
• Sözlü gelenek

Dış bağlantılar

• Höömey ile ilgili bir internet sayfası 7 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Höömey ile ilgili Şın gazetesinin haberi 8 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tıva destanlarında höömeyin yeri ve önemi
• Tıva milli hömeyci akademisi hakkında 8 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Höömey adlı vep sayfa