İsmail Haniye Suikastı

Hamas-İsrail Savaşı bir parçası

İsmail Haniye Suikastı
Haniye, 2022
Tarih	31 Temmuz 2024
Saat	y. 02:00 IRST[1]
Mekân	Tahran, İran
Tür	füze saldırısı
Katılanlar	İsrail Hava Kuvvetleri (İran ve Hamas tarafından iddia edilen)[2]
Zayiatlar
İsmail Haniye dahil 2 kişi öldürüldü

İranlı ve Hamaslı yetkililere göre, 31 Temmuz 2024'te Hamas'ın siyasi lideri İsmail Haniye, İran cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın göreve başlama törenine katıldıktan sonra sabahın erken saatlerinde İran'ın Tahran kentindeki evinde suikasta kurban gitmiştir.^[3][4] İranlı bir koruma da öldürülmüştür. Haniyeh'in ölüm nedeni İslam Devrimi Muhafızları Ordusu tarafından araştırılmaktadır.^[5]

Haniyeh, 1987'den bu yana Hamas'ın önde gelen isimlerinden birisiydi. Daha önce Filistin Ulusal Yönetimi'nin başbakanı ve Gazze Şeridi Yönetimi'nde Hamas Şefi olarak görev yapmıştır. 2017 yılında Hamas Siyasi Bürosu başkanlığına seçilmiştir.

Haniyeh, öldüğü sırada Hamas-İsrail Savaşı'nın başlamasından bu yana öldürülen en üst düzey Hamas siyasi lideridir.^[6]

İsmail Haniye, 1987'de İsrail işgaline karşı Birinci İntifada'nın ardından kuruluşundan bu yana hareketin önde gelen bir üyesi olan Hamas'ın siyasi lideriydi ve 2017'de Hamas'ın siyasi bürosunun başına seçilmiştir. Haniyeh, 2019 yılında Gazze Şeridi'nden ayrıldığından beri Katar'da yurt dışında yaşıyordu.^[7] ABD Dışişleri Bakanlığı onu 2018 yılında Özel Olarak Belirlenmiş Küresel Terörist ilan etmiştir.^[8]

Katar'ın başkenti Doha'daki ofisinden çekilen görüntülerde, Haniyeh'nin, dua edip Allah'a şükretmeden önce diğer Hamas yetkilileriyle birlikte Hamas liderliğindeki 7 Ekim'de İsrail'e düzenlenen saldırıyı kutladığı görülüyordu. The Daily Telegraph'a göre Haniyeh, saldırıyı İsrail-Filistin çatışmasında yeni bir dönemin başlangıcı olarak tanımlayarak saldırının "halka açık yüzü" haline gelmiştir.^[9][10] Haniyeh, televizyonda yaptığı konuşmada Kudüs'teki Mescid-i Aksa'ya yönelik tehditleri, İsrail'in Gazze Şeridi ablukasını ve Filistinli mültecilerin kötü durumunu dile getirdi:^[11] "75 yıldır kamplarda yaşayan Filistin halkının mülteci olarak yaşadığı konusunda sizi kaç kez uyardık ve siz halkımızın haklarını tanımayı mı reddediyorsunuz?"^[11] Devam ederek şöyle dedi, Direnişçiler karşısında kendini koruyamayan" İsrail, diğer Arap ülkelerine de koruma sağlayamadı ve sizin o yapıyla imzaladığınız "tüm normalleşme anlaşmaları bu (Filistin) ihtilafını çözemez."^[12][13] Nisan 2024'te Gazze Şeridi'ne düzenlenen hava saldırısında üç oğlu ve dört torunu öldürülmüştür.^[8]

İran medyasında yer alan habere göre Haniyeh'in bilinen son fotoğrafı, öldüğü gün, yani 30 Temmuz 2024'te, Tahran'da "Direniş Ekseni" simge yapılarının yer aldığı bir tema parkı sergisinde çekilmiştir. Fotoğrafta kendisine Filistin İslami Cihat Örgütü lideri Ziyad el-Nakhalah ve Mescid-i Aksa maketi ile poz veren bir grup eşlik etmektedir.^[14]

İsrail İç İstihbaratı Şin Bet'in baş şefi Ronen Bar, daha sonradan basına sızdırılan bir konuşmasında Aksa Tufanı Operasyonu'nun karşılığı olarak Hamas liderlerinin hedef alınacağını söylemiştir.^[6] 2 Ocak 2024'te Hamas milletvekili Salih el-Aruri, Beyrut'ta düzenlenen hava saldırısında öldürülmüştür.^[15] Haniye'nin ölümünden saatler önce İsrail, Beyrut'ta Hizbullah'ın üst düzey liderlerinden Fuad Şükür'e suikast düzenlendiğini duyurmuştur.^[6]

Haniye suikasttan bir önceki gün gerçekleşen Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın göreve başlama törenine katılmak üzere Tahran'da bulunuyordu.^[3] Hamas'ın verdiği bilgiye göre tören sonrası konaklamak için bulunduğu komplekse düzenlenen "siyonist hava saldırısında" bir korumasıyla birlikte öldürüldü. İsmail Haniye'nin öldürülmesine ilişkin ilk bilgi İran Devrim Muhafızları'ndan geldi; saldırı hakkında sınırlı ayrıntılar verildi, saldırının 31 Temmuz'un ilk saatlerinde gerçekleştiği ve olayın soruşturma altında olduğunu belirtildi. İsrailli yetkililer saldırı hakkında yorum yapmadı.^[16][17] İran medyası, saldırının "Tahran'ın kuzeyindeki savaş gazilerine ait özel konutları" hedef aldığını bildirdi.^[1]

Hizbullah'la yakın bağları olan Lübnanlı yayın kuruluşu Al Mayadeen, Haniye'nin İran dışından atılan bir füze ile vurulduğunu,^[9] İsrail'de yayın yapan Kanal 12 ve Sky News Arabia suikastın bir füze saldırısı ile gerçekleştiğini ancak bu saldırının İran toprakları içinden yapıldığını iddia etti.^[18][19]

The New York Times'ın, iki İranlı ve bir Amerikalı yetkili de dahil olmak üzere birkaç kıdemli Orta Doğu analistinden aldığı bilgiye göre Haniye uzaktan kumanda ile infilak ettirilen bir bomba ile öldürüldü. Bomba yaklaşık iki ay önce sıkı bir şekilde korunan; İran Devrim Muhafızları tarafından sık sık kullanılan, birçok toplantının gerçekleştiği komplekse gizlice sokulmuştu. Bu düzenek Haniye'nin odasına yerleştirildi, Haniye'nin odada olduğu doğrulandıktan sonra patlatıldı.^[20]The Jerusalem Post'a göreyse Haniye yaptığı İran ziyaretlerinde hep aynı komplekste kalıyordu. İsrail istihbaratı bunu fark ettikten sonra komplekse bombalı düzeneği sokmayı kararlaştırdı ve uzun uğraşlar sonucu bunu başardı. Haniye, Pezeşkiyan'ın göreve başlama töreninden sonra aynı komplekse konaklamak amacıyla ulaşınca suikast planı devreye sokuldu. Bombalı düzenek Haniye'nin kalacağı odaya koyuldu ve Haniye odaya girdiğinde uzaktan kumanda ile patlatıldı.^[21]

Hamas yetkilisi Halil el-Hayya, 31 Temmuz'da Haniye'nin ölümüyle ilgili düzenlediği basın toplantısında "Haniye kamuoyunda görünür durumdaydı, bu yüzden suikastı bir istihbarat başarısı değil... İran yetkilileri tarafından tam bir soruşturmanın yapılmasını bekliyoruz." dedi.^[22] Üç İranlı yetkili, bu saldırının İran için felaket niteliğinde bir istihbarat ve güvenlik başarısızlığı olduğunu söyledi. Aynı zamanda saldırının gerçekleştiği kompleksin Haniye gibi önemli konukları ağırlamak, gizli toplantılar yapmak ve dinlenmek için kullanılan Devrim Muhafızları'na ait bir kompleks olması utanç kaynağı olarak nitelendirildi.^[20]

Haniye için 1 Ağustos'ta Tahran Üniversitesi'de cenaze töreni düzenlenmiş ve cenaze namazını İran'ın Dini Lideri Ali Hamenei kıldırmıştır.^[23] Oradan Haniye ve korumasının naaşları beş kilometrelik bir yürüyüşle Azadi Meydanı'na götürülmüştür.^[24]

1 Ağustos akşam saatlerinde Tahran’dan Katar’a getirilen Haniye için Doha'da Türkiye, Lübnan, Yemen, Pakistan, Malezya ve Endonezya'dan gelen liderlerin de katılımı ile İmam Muhammed bin Abdülvahhab Camii'nde cenaze namazı kılınmıştır; daha sonra Haniye, Doha’nın 15 kilometre kuzeyindeki Luseyl kentinde defnedilmiştir^[25]

Hamas, "Tahran'daki evine yapılan hain Siyonist baskında" öldürüldüğünü iddia ettiği Haniyeh'in yasını tuttuğunu belirtmiştir.^[26] Hamas üst düzey yetkilisi Mousa Abu Marzook, Haniyeh suikastının "boşuna gitmeyecek korkakça bir eylem" olduğunu söylemiştir.^[27] Bir diğer üst düzey yetkili Sami Ebu Zuhri ise İsrail'i Haniye'yi öldürmekle suçlayarak, Hamas'ın ve Filistinlilerin iradesini kırmayı amaçladığını belirtmiştir.^[28] Hamas'ın askeri kanadı İzzeddin el-Kassam Tugayları, suikastı "tüm bölgede büyük yankıları olacak" "tehlikeli bir olay" olarak nitelendirmiştir.^[29]

Devlet Başkanı Mahmud Abbas cinayeti kınamış ve olayı "korkakça bir eylem ve gerilimi tırmandıran ciddi bir olay" olarak nitelendirmiştir. Filistin halkına da birleşme çağrısında bulunmuştur.^[17][30] Filistin'in Birleşmiş Milletler Daimi Gözlemci Yardımcısı Feda Abdülhadi Nasır, uluslararası toplumu, İsrail'in Ortadoğu'yu "uçuruma" sürüklemesine engel olmaya çağırmıştır.^[31]

Filistin İslami Cihat Örgütü, Haniye'nin ölümü nedeniyle "Filistin halkı ve Arap ve İslam ümmeti ile birlikte yas tuttuğunu" belirten bir açıklama yaptı.^[32]

Dini Lider Ali Hamenei, suikastın ardından üst düzey İranlı yetkililerle acil Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi toplantısı düzenlemiştir.^[33] Hamanei daha sonra "İran İslam Cumhuriyeti topraklarında "şehit" olduğu için onun [Haniyeh'nin] kanının intikamını almayı görevimiz olarak görüyoruz" demiştir.^[34] Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Nasır Kenani, Haniyeh'in "kanının asla boşa gitmeyeceğini" belirterek suikastı kınamıştır.^[35] Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan suikastı kınamış ve İran'ın toprak bütünlüğünü koruyacağını ve sorumluları eylemlerinden pişman edeceğini söylemiştir.^[3] Hükümet, Haniye için üç günlük yas ilan etmiştir.^[36] Birleşmiş Milletler'de, İran'ın büyükelçisi Amir Saeid Iravani, BM Güvenlik Konseyi'ni İsrail'i kınamaya çağırdı ve İran'ın, "İsrail'in onlarca yıldır Filistinlileri ve Filistin davasının diğer destekçilerini bölge genelinde ve ötesinde hedef alan terörizm ve sabotaj örüntüsünün" bir parçası olarak tanımladığı öldürmeye kendini savunmak için yanıt verme hakkına sahip olduğunu söyledi. Ayrıca suikasttan Amerika Birleşik Devletleri'ni sorumlu tuttu.^[31] İran Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı Muhammed Bakıri, yanıtın Direniş Ekseni ile koordineli bir çabanın parçası olarak gelebileceğini öne sürdü.^[37]

Kum'daki Cemkeran Camii'nin tepesine kırmızı bayrak çekilmiş ve Tahran'daki Milad Kulesi gece boyunca kırmızı ışıkla aydınlatılmıştır.^[37] Tahran'daki Filistin Meydanı'na, Kubbet-üs Sahra'nın yanına Haniye'nin portresinin yer aldığı ve üzerinde Farsça ve İbranice "Ağır bir azabı bekleyin." yazan büyük bir pankart yerleştirilmiştir.^[38]

Muhalif isimler Mesih Alinejad, Hamed Esmaeilion ve Rıza Pehlevi, Haniye'nin öldürülmesini İran rejiminin kötülüğünün bir işareti olarak niteledirdiler.^[39][40][41]

İsrail Savunma Kuvvetleri CNN'e "yabancı medyada çıkan haberlere yanıt vermediklerini" söylemiştir.^[42] IDF, sivillere yönelik yeni güvenlik yönergelerini yayınlamamıştır.^[4] Miras Bakanı Amihai Eliyahu suikastı övmüş ve bunun "dünyayı biraz daha iyi hale getirdiğini" söylemiştir.^[28][43] İsrail, dünya çapındaki diplomatik misyonlarında ve Yahudi sitelerinde güvenlik önlemlerini artırmıştır.^[44] 2024 Yaz Olimpiyatları'nda İsrail heyetinin güvenliği, olası saldırı korkusu nedeniyle artırılmıştır.^[45] Savunma Bakanı Yoav Galant, Arrow füzesi hava savunma bataryasındaki askerlere seslenerek, "Savaş istemiyoruz ama tüm olasılıklara hazırlanıyoruz" demiştir.^[46]

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan müttefiği ve "kardeşi" Haniye'nin öldürülmesini kınadı ve saldırının Filistin davasını bozmak için yapıldığını ve "Siyonist barbarlığın hedeflerine ulaşamayacağını" söyledi.^[47] Daha sonra Cuma gününü Haniye için yas günü olarak ilan etmiştir.^[48] Dışişleri Bakanlığı, "iğrenç" suikastı kınadı ve bunun sorumlusunun İsrail olduğunu belirterek, Başbakan Benjamin Netanyahu hükümetinin "barışa ulaşma niyetinin olmadığını" söyledi.^[49] Türkiye'nin İsrail büyükelçi yardımcısı, Tel Aviv'deki büyükelçilikteki Türk bayrağının Haniye için yarıya indirilmesinin ardından İsrail dışişleri bakanlığı tarafından çağrılmıştır.^[50]

İsmail Haniye'nin Katar'ın başkanti Doha'daki cenaze törenine TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve MİT Başkanı İbrahim Kalın ile birçok milletvekili katılmıştır.^[25]

•  Birleşmiş Milletler: Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, suikastın ardından 31 Temmuz'da Çin, Rusya ve Cezayir'in cinayeti kınadığı acil bir oturum düzenledi. Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Fransa, İran'ın Orta Doğu'daki "istikrarsızlaştırıcı" aktörlere verdiği desteği tartışırken, Japonya bölgede tam kapsamlı bir savaş konusunda endişelerini dile getirdi.^[31] BM Genel Sekreteri António Guterres, İsrail'in Tahran'a ve Beyrut'ta Fuad Şükür'e yönelik saldırılarını "tehlikeli bir tırmanış" olarak nitelendirdi.^[51]
•  Afganistan: Baş sözcü Zebihullah Mücahid, Haniye'yi önemli fedakarlıklar yapan "zeki ve becerikli bir Müslüman lider" olarak övdü. Taliban yönetimindeki yönetimin Hamas'ı savunmayı hem İslami hem de insani bir görev olarak gördüğünü belirtti.^[52]
•  Çin: Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Lin Jian suikastı kınadı ve Pekin'in "bu olayın bölgesel durumda daha fazla istikrarsızlığa yol açabileceğinden derin endişe duyduğunu" söyledi.^[53]
•  Mısır: Dışişleri Bakanlığı, Haniye suikastının İsrail'in ateşkes için siyasi iradesinin olmadığını gösterdiğini söyledi.^[54]
•  Almanya: Hükümet "azami kısıtlama" ve gerilimi azaltma çağrısında bulundu.^[55]
•  Irak: Hükümet, "saldırgan" operasyonu şiddetle kınadı ve bunu uluslararası hukuk ihlali ve bir tehdit olarak nitelendirdi.^[56]
•  Ürdün: Dışişleri Bakanlığı, cinayeti kınadı ve Filistin ulusuna ve saldırıda hayatını kaybedenlerin yakınlarına başsağlığı diledi.^[57]
•  Malezya: Hükümet suikastı kınadı ve diyalog çağrısında bulundu.^[58]
•  Pakistan: Hükümet suikastı kınadı ve İsrail'in bölgedeki "maceracılığına" karşı uyardı.^[59]
•  Katar: Haniyeh'in düzenli olarak ikamet ettiği yer, suikastı "iğrenç bir suç, tehlikeli bir tırmanış ve uluslararası ve insani hukukun açık bir ihlali" olarak tanımlayarak şiddetle kınadı.^[60]
•  Rusya: dışişleri bakanı yardımcısı Mihail Bogdanov suikastı kınadı ve bunu "kabul edilemez bir siyasi cinayet" olarak nitelendirdi.^[61] Sözcü Dmitry Peskov, Kremlin'in bölge genelinde barışı engelleyecek olan cinayeti "şiddetle kınadığını" söyledi.^[62]
•  Sri Lanka: Sri Lanka Başkanı Ranil Wickremesinghe suikastı kınadı.^[63]
•  Moritanya: Moritanya'da ise ABD büyükelçiliği ve Nuakşot'taki Büyük Cami önünde iki kitlesel protesto düzenlendi. Göstericiler saldırıyı kınadı ve ABD'nin Hamas-İsrail Savaşında İsrail'e verdiği sürekli desteğe yanıt olarak ABD büyükelçisinin sınır dışı edilmesini talep ettiler.^[64][65]
•  Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti: Sahra Cumhuriyeti hükümeti ve Polisario Cephesi de saldırıyı kınadı.^[66]
•  Endonezya: Endonezya'da devlet başkanı Joko Widodo suikastı siyasi şiddet olarak kınadı ve birçok kişiden bunu kınamasını istedi.^[67][68] Endonezya Dışişleri Bakanlığı da video açıklamasında suikastı kınayarak, suikastın bölgede daha fazla istikrarsızlığa yol açacağını, gerginliğin tam bir savaşa dönüşmesine neden olacağını ve barış çabalarına zarar vereceğini belirtti.^[69]
•  ABD: Amerika Birleşik Devletleri'nde, Beyaz Saray sözcüsü Haniye'nin ölümüyle ilgili raporlar gördüklerini kabul etti ancak herhangi bir yorumda bulunmayı reddetti.^[70] Savunma Bakanı Lloyd Austin, Orta Doğu'da daha geniş bir savaşın kaçınılmaz olduğunu düşünmediğini söyledi ve bunun diplomatik bir şekilde çözüleceğini, ABD'nin saldırıya uğraması halinde İsrail'e yardım edeceğini ekledi^[32] ve İsrail'in güvenliğine "sarsılmaz bağlılığı" yineledi.^[71]

•  Hizbullah (Lübnan): Grup, İsrail'i doğrudan suçlamadan başsağlığı diledi ve olayın İran yanlısı grupların İsrail'e karşı koyma kararlılığını güçlendireceğini öne sürdü.^[72]
•  Husiler: Yüksek Devrim Komitesi başkanı Muhammed el-Husi, saldırıyı kınayarak "iğrenç bir terörist suç ve yasaların ve ideal değerlerin açıkça ihlali" olarak nitelendirdi.^[28]

Yediot Aharonot için yazan Avi Issacharoff, Haniyeh suikastının İran'dan bir tepki alması beklendiğini, İran'ın da nükleer programına olası yansımaları göz önüne alındığında eylemlerini dikkatle değerlendirebileceğini yazmıştır. Bu arada Hamas ciddi bir gerileme yaşamaya devam ediyor ve itibarını geri kazanmak için çabalıyor.^[73]

İngiltere'nin eski Ulusal Güvenlik Danışmanı Peter Ricketts'in BBC tarafından aktarıldığına göre, suikast "İsrail'in bölgeye ulaşma yeteneğinin çok güçlü bir göstergesi" olarak düşünülebilir.^[74]

CNN, Haniyeh'in öldürülmesinin Hamas'a "önemli bir darbe" olduğunu, "Ortadoğu için endişe verici bir zamanda" meydana geldiğini kaydetmiş ve bunun "aynı zamanda İsrail-Hamas müzakerelerinin geleceğini de sorguladığını" eklemiştir."^[75] Haber ajansı ayrıca cinayeti İran ve muhtemelen Haniyeh'i korumaktan sorumlu olabilecek İDMO için aşağılayıcı olarak tanımladı. İran destekli gruplardaki Hizbullah ve Hamas'taki iki üst düzey ismin saatler içinde öldürülmesinin, İran'ın müttefiklerini koruyabilen bölgesel bir güç olarak imajını zedelediğini ve olası tepkisi hakkında sorular ortaya çıkardığını belirtti.^[76]

Türkiye, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun'un, Instagram'ın sahibi Meta, Inc. tarafından Haniye'nin ölümüyle ilgili paylaşımları ve Hamas'la ilgili diğer paylaşımları haklı bir sebep olmaksızın "sansürlediğini" iddia etmesinin ardından Instagram'a erişimi engelledi.^[77] 10 Ağustos'ta erişim engeli kaldırıldı.^[78]

Malezya başbakanı Enver İbrahim'in suikastla ilgili Facebook'taki bir gönderisi, Facebook'un sahibi Meta, Inc. tarafından kaldırıldı ve sosyal medya şirketini "korkaklık" ile suçlamasına yol açtı. İletişim Bakanı Fehmi Fazıl, Meta'dan kaldırma işlemine ilişkin bir açıklama istedi ancak yanıt alamadı.^[79][80]

,