Antipartizanska ofanziva u Crnoj Gori (1942)
Antipartizanska ofanziva u Crnoj Gori 1942. godine bila je italijanska anti-gerilska operacija tokom Drugog svetskog rata, protiv jugoslovenskih partizana u italijanskoj okupacionoj zoni: Crnoj Gori, Sandžaku i istočnoj Hercegovini (delu NDH).
Sprovedena je od sredine maja do juna 1942. godine, uz učešće četničkih snaga na italijanskoj strani. Ofanziva je usledila nakon završetka zajedničke nemačko-italijanske Operacije Trio u istočnoj Bosni. Ove dve operacije zajedno čine ono što je u jugoslovenskoj historiografiji poznato kao Treća neprijateljska ofanziva.
Ofanziva je rezultirala italijansko-četničkom pobedom i proterivanjem gotovo svih partizana iz Crne Gore i istočne Hercegovine.
Pozadina
- Glavni članak: Ustanak u Crnoj Gori
Dotadašnja „partizanska Crna Gora" našla se suočena sa jakim snagama četnika u zimu 1941-1942, koji su se uz pomoć Italijana borili protiv partizana. Četnička pobuna ili "izdaja" u Crnoj Gori se pripremala kao deo akcije započete gušenjem ustanka u Srbiji, i kao deo zavereničkog saveza Draže Mihailovića i vasojevićkih oficira da se partizani onemoguće, likvidiraju ili podrede četničkom rukovodstvu.[1] Ovu četničku akciju su pospešile učestale partizanske egzekucije, poznate kao "lijeva skretanja", dajući sramotni žig partizanima, što se ogledalo i u osipanju jedinica, četničkim pučevima u četama i odredima.[1]
Draža Mihailović u maju 1942. godine prelazi iz Srbije u Crnu Goru kako bi neposredno rukovodio operacijama. Mihailovićev Štab je narednih godinu dana u Lipovu kraj Kolašina, odakle rukovodi četničkim akcijama protiv partizanskog ustanka. Britanski oficir za vezu Bil Hadson, koji boravi kod njega u štabu, već početkom maja 1942. otvoreno govori da četnici sarađuju sa okupatorima:
»Ja znam da stvarno partizani jedino vode borbu sa Nemcima i Italijanima, dok četnici sarađuju sa okupatorima i bore se jedino protiv partizana«.[2]
Tok ofanzive
Front crnogorskih odreda protezao se od Grahova, preko Nikšićke Župe i Sinjajevine do Kolašina, nastavljao se odatle frontom sandžačkih partizanskih jedinica preko Šahovića do ispred Prijepolja i više od mesec i po dana odolevao pritisku nadmoćnih okupatorsko-kvislinških snaga. Protiv Lovćenskog, Nikšićkog, Zetskog, Durmitorskog, Komskog, Pljevaljskog i Bijelopoljskog partizanskog odreda i nekoliko samostalnih sandžačkih bataljona Italijani su angažovali delove divizije „Taro“, „Ferara“, „Venecija“ i „Pusterija“, te sve crnogorske i sandžačke četničke snage.
Pred pojačanim pritiskom neprijateljevih snaga i zbog opasnosti da jedinice italijanskog Šestog korpusa iz Hercegovine udarom u bok preseku odstupnicu na sever, crnogorski partizanski odredi su se, dajući snažan uzastopni otpor, postepeno povlačili opštim pravcem na severozapad, ka oblasti Pive. Vrhovni štab je odlučio da od tih snaga formira brigade, koje će moći da ih u pogodnom momentu, zajedno sa Prvom i Drugom proleterskom brigadom, upotrebi za manevar i udar u najcelishodnijem pravcu. Od sandžačkih partizanskih jedinica formirana je 5. juna u Šćepan Polju Treća proleterska sandžačka udarna brigada, koja je odmah prebačena u rejon jugozapadno od Foče, radi zatvaranja pravaca nadiranja neprijatelja od Foče i Kalinovika.
Nastavljajući da vode oštre borbe na Goliji, duž reke Komornice, na Durmitoru i Pivskim planinama, crnogorski partizanski odredi i delovi Prve i Druge proleterske brigade postepeno su se povlačili preko reke Pive ka planinama Magliću, Volujaku i Vučevu. Ostale snage Prve i Druge proleterske brigade, delovi Lovćenskog i Severnohercegovačkog odreda, koji se nisu raspali, vodili su za to vreme ogorčene borbe protiv italijanskih i četničkih snaga na pravcu prema Avtovcu i Gacku i onemogućili njihove pokušaje da prodru u dolinu Sutjeske.
Učešće četnika
Četničkim operacijama u Trećoj ofanzivi je rukovodio Zaharije Ostojić, načelnik Mihailovićevog operativnog odeljenja. Nakon dolaska u Crnu Goru, prvog juna 1942. godine, Dragoljub Mihailović lično preuzima rukovođenje operacijama.[3]
U okviru italijanske antipartizanske ofanzive učestvovale su četničke jedinice Rade Korde, Petra Baćevića, Pavla Đurišića i drugih.[3] Četničke jedinice pod komandom Mihailovića primale su od Italijana oružje, municiju, odeću i hranu, a jedinice Blaža Đukanovića i platu. Tokom borbi, Italijani su prevozili četničke jedinice svojim prevoznim sredstvima sa sektora na sektor, a četnički komandanti vozili su se automobilima kroz italijanske garnizone.[3]
Posledice
Nakon teških i upornih borbi sa Italijanima i četnicima, partizanske snage su bile prinuđene da se povuku sa slobodne teritorije Crne Gore, Sandžaka, istočne Bosne, Hercegovine u zapadnu i centralnu Bosnu.
Saveznička priznanja
- Glavni članak: Saveznici i Jugoslavija
U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom.[4]
U isto vreme, Mihailović je dobijao značajnu novčanu i propagandnu pomoć od Engleske i jugoslovenske emigrantske vlade, a Kolaboracija u Crnoj Gori predstavljena je kao "Mihailovićevo ostrvo slobode" u magazinu "Time".
Kralj Petar II je ukazom od 10. juna 1942. godine proglasio Mihailovićev Štab za Vrhovnu komandu jugoslovenske vojske, a njega naimenovao za Načelnika Štaba.[5] Iako je Britancima situacija na terenu bila dobro poznata, njihova politika je bila da podržavaju Mihailovića. U srpnju 1942. je Glenconner pisao Južnom odjelu Foreign Officea:
»Kao što znamo, svu aktivnost u Jugoslaviji morali bismo zapravo pripisati partizanima. Međutim, kad je riječ o javnoj upotrebi (tog podatka), ne vidim zašto bi bilo štetno da nešto od toga pripišemo u zaslugu Mihailoviću.«[6]
Četnički teror
- Glavni članak: Zločini četnika u Drugom svetskom ratu
Nakon poraza partizana, četnici su zajedno sa italijanskim okupatorom zaveli sistem strahovlade u Crnoj Gori. U svom izveštaju, Milo Rakočević izveštava generala Mihailovića o ubistvima antifašista uz pomoć Italijana:
„Gde se pojavi najmanji nered ili pobuna odmah sa ljudstvom ugušiti... Ljudstvo je dobro opremljeno i naoružano... Hranu dobijam od Italijana... Komandant operativne jedinice dao mi je ovlašćenje da po svaku cenu uništim sve one koji su protiv naše organizacije... Svim svojim silama sa ljudstvom koje je pod mojom komandom nastojim da se ološ po svaku cenu uništi... Pomoću trojki likvidiram komuniste iz dana u dan i na javnom mestu... Italijani mi izlaze dosta u susret u pogledu odela a isto tako obećavaju pomoć i u hrani i obući..."[3]
– Izveštaj Mila Rakočevića generalu Mihailoviću
Juna 1942. godine četnički odred pod komandom Vladimira Đukića izveo je iz zatvora u Nikšiću 25 pristalica narodnooslobodilačkog pokreta i zajedno sa Italijanima streljali.[7] U Kolašinu, u blizini četničkog štaba, obrazovan je sud četnika koji je sudio komunistima.[3] U 1942. godini četnički sudovi u Kolašinu i drugim gradovima su sudili po drastičnom zakonu o zaštiti države uhvaćenim partizanima.[8] Od juna 1942. godine do marta 1943. godine Mihailovićevi četnici pod komandom Pavla Đurišića osudili su na smrt i streljali oko 1.000 crnogorskih partizana i seljaka zbog toga što su učestvovali u partizanskom ustanku u Crnoj Gori.[7]
Izvori
- ↑ 1,0 1,1 Branko Petranović: Srpski narod u ustanku
- ↑ IZVEŠTAJ KAPETANA RADOJA NEDELJKOVIĆA OD 26. MAJA 1942. DRAŽI MIHAILOVIĆU O RAZGOVORU SA BRITANSKIM OFICIRIMA
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih
- ↑ William Deakin, BOJOVNA PLANINA
- ↑ https://www.znaci.org/00001/4_14_1_224.htm
- ↑ BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ, - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u engl. School of Slavonic and East European Studies (University of London)' - engl. Phyllis Auty i Richard Clogg, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 12. Diskusija o izlaganjima engl. E. Baker, engl. Bailey-a, engl. Maclean-a i engl. Taylor-a str. 458-459
- ↑ 7,0 7,1 Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Presuda Dragoljubu Mihailoviću i ostalima
- ↑ Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Ispitivanje svedoka i čitanje dokumenata
- p
- r
- u
Sukobljene
strane
strane
Vođe
i vojskovođe
i vojskovođe
Tok rata
Ratni zločini
(spisak osuđenih)Jasenovac • Sajmište • Banjica • Ciglana • Jadovno • Jajinci • Topovske šupe • Stara Gradiška • Šabac • Niš • Lepoglava • Jastrebarsko | |
Blagaj • Vrginmost • Drvar • Grahovo • Glina • Skela • Šabac • Kraljevo • Kragujevac • Valjevo • Novi Sad • Drakulić • Zabiokovlje • Imotski-Ljubuški • Gata • Prozor • Bijelo Polje • Sandžak i istočna Bosna • Pivska župa • Vranić • Rača • Drugovac • Blajburg |
