| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość | |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
Zygmunt Gawlik (ur. 2 maja 1895 w Krakowie, zm. 27 września 1961 tamże) – architekt specjalizujący się w architekturze sakralnej, malarz, rzeźbiarz, konserwator; legionista.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Zygmunt Gawlik był synem Jakuba, z zawodu krawca i Marii z Kucielów. Mieszkali w Krakowie w Podgórzu przy ul. Wiślnej (obecnie ul. Celna)[1]. Do szkoły powszechnej i gimnazjum uczęszczał w Krakowie[2]. W latach 1913—1919 uczył się na Wydziale Budownictwa Państwowej Szkoły Przemysłowej im. Stanisława Staszica w Krakowie[3][2], gdzie w 1919 roku uzyskał maturę[2].
W 1914 roku wstąpił do Związku Strzeleckiego, a rok później do Legionów Polskich[1]. Służył w 4 kompanii V baonu strzeleckiego, a następnie w 3 kompanii VI baonu w 1 Pułku Ułanów[4] (według innego źródła jako sierżant liniowy w kompanii Leopolda Lisa Kuli oraz jako ułan pod dowództwem Władysława Beliny Prażmowskiego[3]. W 1916 roku ze względu na zły stan zdrowia odszedł z wojska[2].
Po opuszczeniu wojska w roku akademickim 1916/1917 studiował malarstwo w pracowni Jacka Malczewskiego na krakowskiej ASP[2].
Od 1919 roku (z przerwą na udział w wojnie polsko-bolszewickiej, w której brał udział pod pseudonimem Sokolicz)[5] studiował architekturę na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Józefa Gałęzowskiego[3] oraz odbywał praktyki architektoniczne[3]. Od 1924 roku studiował także w szkole malarstwa i grafiki Jana Wojnarskiego. W 1925 roku uzyskał dyplom architekta w krakowskiej ASP. W latach 1927–1931[2] studiował jeszcze rzeźbę u Xawerego Dunikowskiego i malarstwo u Fryderyka Pautscha[3]. W 1938 roku, po nostryfikacji dyplomu, uzyskał dyplom inżyniera architekta Politechniki Warszawskiej[2]. Owocem nauki Gawlika było szereg specjalności – architektura, malarstwo, rzeźba, konserwacja zabytków, sztuka użytkowa[3].
Zygmunt Gawlik godził naukę z pracą zawodową. Jeszcze jako student w 1923 roku wziął z powodzeniem udział w konkursie na gmach Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego w Katowicach[2]. Jego praca wprawdzie nie wygrała, ale jury ją wyróżniło. Jego pracą dyplomową był projekt opery, konserwatorium i szkoły teatralnej. W latach 1925–1930 pracował w Urzędzie Konserwatorskim Urzędu Wojewódzkiego Krakowskiego[5]. W latach 1925–1929 w pracy architekta pozostawał w spółce z Franciszkiem Mączyńskim[2], od 1929 roku prowadził własne biuro architektoniczne w Krakowie[1]. W latach 1940–1951 był wykładowcą w Państwowej Szkole Budownictwa w Krakowie[5][2]. Początkowo wykładał tam kosztorysowanie, z czasem historię sztuki i formę[3].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]W 1920 roku ożenił się z Walerią z domu Korczak[2]. Miał trzech synów. W latach 1928–1930 zaprojektował i wybudował kamienicę własną przy ul. Juliusza Lea 17. W kamienicy rodzina Gawlika zajmowała całe pierwsze piętro. Powyżej znajdowały się lokale czynszowe, na trzecim piętrze architekt urządził swoją pracownię[6]. Na początku II wojny światowej został wykwaterowany ze swojego mieszkania[2]. Żona architekta zmarła w 1960 roku[3] .Zygmunt Gawlik zmarł 27 września 1961 roku, został pochowany na cmentarzu Rakowickim (LXIII kwatera, rząd południowy, miejsce 17)[7].
W architekturze reprezentował nurt modernistyczny z elementami historyzmu. Wprowadzał także do swoich projektów płaskorzeźbione dekoracje figuralne[5]. W pracy cechowało go podporządkowanie wszystkich elementów koncepcji jednolitego wnętrza, w związku z tym projektował także ołtarze, ambony, konfesjonały, posadzki, ławki, żyrandole.
Ważniejsze dzieła
[edytuj | edytuj kod]
Według projektu Zygmunta Gawlika wzniesiono:
- archikatedrę Chrystusa Króla w Katowicach wspólnie z Franciszkiem Mączyńskim (1927-1955)[1][5] (w 1926 r. konkursowy uzup. inf.projekt przeznaczony do realizacji);
- gmach kurii biskupiej w Katowicach[5];
- kościół i klasztor Sióstr Felicjanek w Wawrze[5];
- kościół pw. św. Antoniego Padewskiego w Częstochowie (1938-1956)[1][5];
- bazylikę Ojców Franciszkanów w Niepokalanowie[8];
- kościół Najśw. Serca Pana Jezusa w Katowicach-Murckach[2];
- kościół Trójcy Przenajświętszej w Piekarach Śląskich-Szarleju[2];
- kościół w Zabrzu - Pawłowie wspólnie z Franciszkiem Mączyńskim[2];
- kościół pw. św. Wojciecha w Jaworznie (1938-39);
- kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Leńczach;
- kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Smęgorzowie;
- kościół Salwatorianów, Najświętszego Serca Pana Jezusa w Trzebini (Zygmunt Gawlik jest autorem wieży w bazylice (1954))[9];
- południową nawę kościoła pw. św. Katarzyny w Wolbromiu (1936-1937),
- odbudowano zamek piastowski w Będzinie (1952-56)[10];
- ołtarz główny w bazylice archikatedralnej Świętej Rodziny w Częstochowie;
- kościół Matki Bożej Dobrej Rady i klasztor Ojców Augustianów w Krakowie-Prokocimiu[1][5];
- przebudowano klasztor Ojców Augustianów w Krakowie-Prokocimiu[5];
- kamienicę własną – ul. Lea 17, Kraków (1928-1930)[6], w innym źródle (1929)[5];
- gmach dawnego Śląskiego Seminarium Duchownego, wspólnie z Franciszkiem Mączyńskim i z dekoracją rzeźbiarską wykonaną przez Xawerego Dunikowskiego – al. Mickiewicza 3, Kraków (1926-1928)[5][11];
- gmach dawnego Częstochowskiego Seminarium Duchownego, wspólnie z Franciszkiem Mączyńskim i z dekoracją rzeźbiarską wykonaną przez Xawerego Dunikowskiego – ul. Bernardyńska 3, Kraków (1928-1930)[5][11];
- willę – ul. Stawarza 2, Kraków (1925)[1];
- w kościele Kapucynów w Krakowie przy ul. Loretańskiej 11 przebudowano kruchtę i przekształconofasadę (1925-26) oraz chór zakonny (1930)[5];
- restaurację kościoła Bernardynów w Krakowie przy ul. Bernardyńskiej 2 razem z Ludwikiem Wojtyczką (1921–30)[5];
- restaurację kościoła Najświętszego Salwatora w Krakowie przy ul. św. Bronisławy (1932)[5].
-
Bazylika Niepokalanej Wszechpośredniczki Łask
Niepokalanów -
Archikatedra Chrystusa Króla
Katowice -
Budynek dawnego Seminarium Śląskiego
Kraków, al. Mickiewicza 3 -
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
Katowice-Murcki
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Leksykon Podgórza. Kraków: Wydawnictwo Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2024, s. 21, ISBN 978-83-67828-18-5.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Aneta Borowik: Słownik architektów, inżynierów i budowniczych związanych z Katowicami w okresie międzywojennym. sbc.org.pl. [dostęp 2025-06-15].
- ↑ a b c d e f g h Jarosław Zawadzki: Zygmunt Gawlik –architekt, artysta, konserwator. dlibra.kul.pl. [dostęp 2025-06-15].
- ↑ Grażyna i Przemysław Witekowie: Artyści w strzeleckim zbrojnym ruchu niepodległościowym I wojny światowej. jozwa22.republika.pl. [dostęp 2025-06-15].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Encyklopedia Krakowa. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Biblioteka Kraków i Muzeum Krakowa, 2023, s. 398, ISBN 978-83-66334-91-5ISBN 978-83-66253-47-6.
- ↑ a b Barbara Zbroja, Architektura międzywojennego Krakowa 1918-1939, Kraków: Wydawnictwo Wysoki Zamek, 2013, s. 126-127, ISBN 978-83-66253-47-6.
- ↑ Internrtowy Lokalizator Grobów [online], rakowice.eu [dostęp 2025-06-15].
- ↑ Mateusz Markowski: Bazylika w Niepokalanowie – modernistyczna świątynia o przedwojennych korzeniach. whitemad.pl. [dostęp 2025-06-10].
- ↑ Marek Sztorc: Zygmunt Gawlik. tarnowskiekoscioly.net. [dostęp 2025-04-26].
- ↑ Zamek obronny z XIV wieku. powiat.bedzin.pl. [dostęp 2025-06-10].
- ↑ a b Barbara Zbroja, Architektura międzywojennego Krakowa 1918-1939, Kraków: Wydawnictwo Wysoki Zamek, 2013, s. 106-107, ISBN 978-83-66253-47-6.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- http://openlibrary.org/books/OL13183948M/Zygmunt_Gawlik_(1895-1961)_Architekt_Katedry_Katowickiej_(Inicjatywa_Wydawnicza_Muzeum_Archidiecezjalnego_W_Katowicach) Zygmunt Gawlik (1895-1961) - Architekt Katedry Katowickiej
- Grażyna i Przemysław Witekowie "Artyści w strzeleckim zbrojnym ruchu niepodległościowym I wojny światowej", Oleandry nr. 16 (maj 2005). jozwa22.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-25)].