Zagrożenie stereotypem

Wyniki oryginalnego badania Steele i Aronsona z 1995 r., demonstrujące efekt zagrożenia stereotypem. W grupie poddanej działaniu tego efektu, Afroamerykanie uzyskali znacząco gorsze wyniki testowe. W grupie kontrolnej wyniki były na podobnym poziomie, co białych uczestników badania.
Wyniki oryginalnego badania Steele i Aronsona z 1995 r., demonstrujące efekt zagrożenia stereotypem

Zagrożenie stereotypem – zjawisko psychologiczne polegające na obniżeniu sprawności w różnego rodzaju zadaniach u osób objętych negatywnym stereotypem, szczególnie w sytuacjach w których są tego stereotypu aktywnie świadome. Efekt ten został wielokrotnie wykazany eksperymentalnie w rozmaitych kontekstach, np. wśród kobiet i mężczyzn, mniejszości etnicznych, klas socjoekonomicznych i w różnych grupach wiekowych. Może być wywoływany przez nieświadome prymowanie stereotypu. Można mu przeciwdziałać przez uświadamianie występowania tego zjawiska[1] oraz autoafirmacje[2]. Wskazuje się także na możliwość korzystnego działania tego efektu w przypadku pozytywnych stereotypów.

Na zjawisko zagrożenia stereotypem zwróciła pierwszy raz uwagę publikacja Steele i Aronsona z 1995 r. Autorzy ci przeprowadzili eksperyment, w którym Afroamerykanom i białym Amerykanom dano do rozwiązania testy językowe używane przy rekrutacji na studia. W zależności od grupy eksperymentalnej, uczestnikom badania mówiono, że ich wynik będzie świadczyć o ich zdolnościach, lub przedstawiano test łagodnie, jako laboratoryjne, niediagnostyczne zadanie. Eksperyment wykazał, że w zależności od eksperymentalnego wywołania efektu zagrożenia, sprawność uczestników badania z różnych grup różniła się znacząco w zgodzie ze stereotypem (różna od wyników testów SAT) lub była na poziomie zgodnym z ich oryginalnymi wynikami testów SAT (wciąż różna dla białych i osób czarnoskórych)[3].

Wyniki badań

Efekt zagrożenia stereotypem w eksperymencie dotyczącym sprawności kobiet w teście matematycznym
Efekt zagrożenia stereotypem w eksperymencie dotyczącym sprawności kobiet w teście matematycznym

Mechanizm

Wstępne wyniki sugerują, że efekt zagrożenia stereotypem może zachodzić w praktyce między innymi poprzez wywoływanie reakcji stresowej[4] oraz obniżenie sprawności pamięci roboczej[5]. Nie wyjaśniono jednak w pełni mechanizmu zjawiska.

Wyniki testu funnel plot wskazujące na obecność tendencyjności publikacji w badaniu zagrożenia stereotypami płciowymi
Wyniki testu funnel plot wskazujące na obecność pewnej tendencyjności publikacji badających zagrożenie stereotypami płciowymi u nastolatek

Mniejszości etniczne

Poza Afroamerykanami, zagrożenie stereotypem zaobserwowano eksperymentalnie np. u Latynosek, w przypadku których płeć i pochodzenie wiązały się z osobnym wkładem efektu[6]. Metaanaliza 19 badań (11 z USA, 8 z Europy) potwierdziła występowanie tego zjawiska w grupach imigrantów oraz wskazała na istotny wpływ czynników moderujących, takich jak kontekst kulturowy i wiek uczestników badania. Nie stwierdzono przesłanek statystycznych dla podejrzeń, że badania były dotknięte tendencyjnością publikacji[7].

Pozytywny efekt zagrożenia stereotypem wywołano na przykład wśród Amerykanek pochodzenia azjatyckiego, przy czym zwracanie ich uwagi na płeć powodowało obniżenie ich wyników, a kierowanie uwagi na pochodzenie skutkowało podwyższeniem wyników w teście matematycznym w porównaniu do grupy kontrolnej[8].

Płeć

Eksperymenty sugerują, że zagrożenie stereotypem może występować w wielu różnych kontekstach. Zależnie od tego efektu, kobiety radzą sobie tak samo dobrze, lub gorzej niż mężczyźni, na przykład w zadaniach przestrzennych[9][10], matematycznych[1][11], czy w symulacji jazdy samochodem[12]. Kobiety nieświadome, z kim grają w szachy, wygrywają częściej, niż poinformowane że grają przeciwko mężczyźnie[13].

W eksperymencie badającym wpływ zagrożenia stereotypem na zdolności negocjacyjne, wywołano ten efekt zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, w zależności od tego jakie cechy opisano pozytywnie w instrukcji badawczej[14]. Podobnie, mężczyźni gorzej radzili sobie z rozpoznawaniem sygnałów niewerbalnych, jeśli usłyszeli że zadanie sprawdza wrażliwość i dobrze rozwiązują je kobiety, niż gdy usłyszeli że zadanie testuje zdolności przetwarzania informacji[15].

Metaanaliza badań z 2008 r. wykazała, że dostępne wyniki eksperymentalne potwierdzają istnienie zjawiska zagrożenia stereotypem wśród kobiet i mniejszości[16]. Metaanaliza z 2013 r. obejmująca tylko eksperymenty dotyczące stereotypów płciowych u nastolatek wykryła obecność tendencyjności publikacyjnej w tym obszarze, po korekcie której wielkość efektu przestała się istotnie statystycznie różnić od zera. Autorzy sugerują przeprowadzenie lepiej zaprojektowanych replikacji badań tego zjawiska[17].

Inne grupy

Metaanaliza badań wskazuje, że efekt zagrożenia stereotypem występuje także u osób starszych w testach funkcji poznawczych i wydolności fizycznej[18]. Zjawisko to wykryto eksperymentalnie także wśród osób o niskim statusie socjoekonomicznym[19] oraz niskiej samoocenie intelektualnej[20]. W niewielkim badaniu wywołano ten efekt również wśród okazjonalnych użytkowników narkotyku Ecstasy, którzy pod wpływem informacji o szkodliwości tej substancji rozwiązywali test poznawczy gorzej, a bez takiej informacji rozwiązywali test lepiej od grup kontrolnych[21].

Przeciwdziałanie

Efekt zagrożenia stereotypem może być częściowo lub w całości niwelowany przy pomocy takich interwencji, jak uświadamianie istnienia tego zjawiska[1], zachęcanie uczestników badania do postrzegania siebie w sposób wielowymiarowy i pozytywny[11], do indywiduacji[22] i autoafirmacji[2][10].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c MichaelM. Johns MichaelM., ToniT. Schmader ToniT., AndyA. Martens AndyA., Knowing is half the battle: teaching stereotype threat as a means of improving women's math performance, „Psychological Science”, 16 (3), 2005, s. 175–179, DOI: 10.1111/j.0956-7976.2005.00799.x, ISSN 0956-7976, PMID: 15733195 [dostęp 2017-01-12] .
  2. ↑ a b Geoffrey L.G.L. Cohen Geoffrey L.G.L. i inni, Reducing the racial achievement gap: a social-psychological intervention, „Science”, 313 (5791), 2006, s. 1307–1310, DOI: 10.1126/science.1128317, ISSN 1095-9203, PMID: 16946074 [dostęp 2017-01-12] .
  3. ↑ C.M.C.M. Steele C.M.C.M., J.J. Aronson J.J., Stereotype threat and the intellectual test performance of African Americans, „Journal of Personality and Social Psychology”, 69 (5), 1995, s. 797–811, ISSN 0022-3514, PMID: 7473032 [dostęp 2017-01-12] .
  4. ↑ Jason W.J.W. Osborne Jason W.J.W., Linking Stereotype Threat and Anxiety, „Educational Psychology”, 27 (1), 2007, s. 135–154, DOI: 10.1080/01443410601069929, ISSN 0144-3410 [dostęp 2017-01-12] .
  5. ↑ ToniT. Schmader ToniT., MichaelM. Johns MichaelM., Converging evidence that stereotype threat reduces working memory capacity, „Journal of Personality and Social Psychology”, 85 (3), 2003, s. 440–452, DOI: 10.1037/0022-3514.85.3.440, ISSN 0022-3514, PMID: 14498781 [dostęp 2017-01-12] .
  6. ↑ P.M.P.M. Gonzales P.M.P.M., H.H. Blanton H.H., K.J.K.J. Williams K.J.K.J., The Effects of Stereotype Threat and Double-Minority Status on the Test Performance of Latino Women, „Personality and Social Psychology Bulletin”, 28 (5), 2016, s. 659–670, DOI: 10.1177/0146167202288010 [dostęp 2017-01-12]  (ang.).
  7. ↑ MarkusM. Appel MarkusM., SilvanaS. Weber SilvanaS., NicoleN. Kronberger NicoleN., The influence of stereotype threat on immigrants: review and meta-analysis, „Frontiers in Psychology”, 6, 2015, DOI: 10.3389/fpsyg.2015.00900, ISSN 1664-1078, PMID: 26217256, PMCID: PMC4495554 [dostęp 2017-01-12] .
  8. ↑ M.M. Shih M.M., T.L.T.L. Pittinsky T.L.T.L., N.N. Ambady N.N., Stereotype Susceptibility: Identity Salience and Shifts in Quantitative Performance, „Psychological Science”, 10 (1), 2016, s. 80–83, DOI: 10.1111/1467-9280.00111 [dostęp 2017-01-12]  (ang.).
  9. ↑ Tuulia M.T.M. Ortner Tuulia M.T.M., MonikaM. Sieverding MonikaM., Where are the Gender Differences? Male Priming Boosts Spatial Skills in Women, „Sex Roles”, 59 (3-4), 2008, s. 274–281, DOI: 10.1007/s11199-008-9448-9, ISSN 0360-0025 [dostęp 2017-01-12]  (ang.).
  10. ↑ a b AndyA. Martens AndyA. i inni, Combating stereotype threat: The effect of self-affirmation on women’s intellectual performance, „Journal of Experimental Social Psychology”, 42 (2), 2006, s. 236–243, DOI: 10.1016/j.jesp.2005.04.010 [dostęp 2017-01-12] .
  11. ↑ a b Dana M.D.M. Gresky Dana M.D.M. i inni, Effects of Salient Multiple Identities on Women's Performance Under Mathematics Stereotype Threat, „Sex Roles”, 53 (9-10), s. 703–716, DOI: 10.1007/s11199-005-7735-2, ISSN 0360-0025 [dostęp 2017-01-12]  (ang.).
  12. ↑ Nai Chi JonathanN.Ch.J. Yeung Nai Chi JonathanN.Ch.J., Courtney vonC. Hippel Courtney vonC., Stereotype threat increases the likelihood that female drivers in a simulator run over jaywalkers, „Accident; Analysis and Prevention”, 40 (2), 2008, s. 667–674, DOI: 10.1016/j.aap.2007.09.003, ISSN 0001-4575, PMID: 18329419 [dostęp 2017-01-12] .
  13. ↑ AnneA. Maass AnneA., ClaudioC. D'Ettole ClaudioC., MaraM. Cadinu MaraM., Checkmate? The role of gender stereotypes in the ultimate intellectual sport, „European Journal of Social Psychology”, 38 (2), 2008, s. 231–245, DOI: 10.1002/ejsp.440, ISSN 1099-0992 [dostęp 2017-01-12]  (ang.).
  14. ↑ Laura JL.J. Kray Laura JL.J., Adam DA.D. Galinsky Adam DA.D., LeighL. Thompson LeighL., Reversing the Gender Gap in Negotiations: An Exploration of Stereotype Regeneration, „Organizational Behavior and Human Decision Processes”, 87 (2), 2002, s. 386–409, DOI: 10.1006/obhd.2001.2979 [dostęp 2017-01-12] .
  15. ↑ Anne M.A.M. Koenig Anne M.A.M., Alice H.A.H. Eagly Alice H.A.H., Stereotype Threat in Men on a Test of Social Sensitivity, „Sex Roles”, 52 (7-8), s. 489–496, DOI: 10.1007/s11199-005-3714-x, ISSN 0360-0025 [dostęp 2017-01-12]  (ang.).
  16. ↑ Hannah-Hanh D.H.H.D. Nguyen Hannah-Hanh D.H.H.D., Ann MarieA.M. Ryan Ann MarieA.M., Does stereotype threat affect test performance of minorities and women? A meta-analysis of experimental evidence, „The Journal of Applied Psychology”, 93 (6), 2008, s. 1314–1334, DOI: 10.1037/a0012702, ISSN 0021-9010, PMID: 19025250 [dostęp 2017-01-12] .
  17. ↑ Paulette C.P.C. Flore Paulette C.P.C., Jelte M.J.M. Wicherts Jelte M.J.M., Does stereotype threat influence performance of girls in stereotyped domains? A meta-analysis, „Journal of School Psychology”, 53 (1), 2015, s. 25–44, DOI: 10.1016/j.jsp.2014.10.002 [dostęp 2017-01-12] .
  18. ↑ Ruth A.R.A. Lamont Ruth A.R.A., Hannah J.H.J. Swift Hannah J.H.J., DominicD. Abrams DominicD., A Review and Meta-Analysis of Age-Based Stereotype Threat: Negative Stereotypes, Not Facts, Do the Damage, „Psychology and Aging”, 30 (1), 2017, s. 180–193, DOI: 10.1037/a0038586, ISSN 0882-7974, PMID: 25621742, PMCID: PMC4360754 [dostęp 2017-01-12] .
  19. ↑ J.-C.J.C. Croizet J.-C.J.C., T.T. Claire T.T., Extending the Concept of Stereotype Threat to Social Class: The Intellectual Underperformance of Students from Low Socioeconomic Backgrounds, „Personality and Social Psychology Bulletin”, 24 (6), 2016, s. 588–594, DOI: 10.1177/0146167298246003 [dostęp 2017-01-12]  (ang.).
  20. ↑ MarionM. Dutrevis MarionM., Jean-ClaudeJ.C. Croizet Jean-ClaudeJ.C., Reputation of intellectual inferiority undermines memory efficiency among college students, „CURRENT RESEARCH IN SOCIAL PSYCHOLOGY”, 10 (8), 1 lutego 2005, ISSN 1088-7423 [dostęp 2017-01-12] .
  21. ↑ J.C.J.C. Cole J.C.J.C. i inni, The effects of stereotype threat on cognitive function in ecstasy users, „Journal of Psychopharmacology”, 20 (4), 2006, s. 518–525, DOI: 10.1177/0269881105058572, ISSN 0269-8811, PMID: 16174670 [dostęp 2017-01-12] .
  22. ↑ NaliniN. Ambady NaliniN. i inni, Deflecting negative self-relevant stereotype activation: The effects of individuation, „Journal of Experimental Social Psychology”, 40 (3), 2004, s. 401–408, DOI: 10.1016/j.jesp.2003.08.003 [dostęp 2017-01-12] .

Linki zewnętrzne

  • Czy ludzie o czarnej skórze są głupsi? – rozmowa z Jamesem Flynnem. meritum-news.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-07)].