Wielka Synagoga w Łodzi

Wielka Synagoga w Łodzi

Państwo	Polska
Miejscowość	Łódź
Budulec	murowana
Architekt	Adolf Wolff
Data budowy	1881–1887
Data zburzenia	10 na 11 listopada 1939 (podpalona) rozebrana wiosną 1940
Tradycja	reformowana
Położenie na mapie Łodzi Wielka Synagoga
Położenie na mapie Polski Wielka Synagoga
Położenie na mapie województwa łódzkiego Wielka Synagoga
51°46′12″N 19°27′14″E/51,770000 19,454000
Multimedia w Wikimedia Commons

Wielka Synagoga w Łodzi – łódzka synagoga zbudowana z funduszy łódzkich fabrykantów, m.in.: Izraela Poznańskiego, Joachima Silbersteina i Karola Scheiblera przy ulicy Spacerowej 2 (obecnie al. Tadeusza Kościuszki 2). Była największą i najpiękniejszą synagogą przedwojennej Łodzi^[1].

Projekt wykonał Adolf Wolff ze Stuttgartu, znany projektant i budowniczy obiektów sakralnych, między innymi: Matthäuskirche w Stuttgarcie(inne języki) (1876–1881) i Stara Synagoga w Stuttgarcie(inne języki) (1859–1861). Będąc architektem niemieckim nie mógł wówczas swobodnie wykonywać swojego zawodu w Polsce, dlatego przedkładane władzom plany sygnował architekt miejski Hilary Majewski. Synagoga była wyraźnie wyższa od otaczających ją budynków, a efekt potęgował cokół pod budynkiem. Ogrodzenie i zieleń wokół synagogi wyodrębniały ją z otoczenia^[2][3].

Na czele komitetu budowy świątyni (najpierw tymczasowego, a później właściwego) stanął Izrael K. Poznański^[4], a sama budowa rozpoczęła się w maju 1881 roku^[5]. Kamień węgielny pod budowlę uroczyście wmurowano 5 czerwca tego samego roku^[5]. Budowę ostatecznie ukończono w 1887, a jej całkowity koszt wyniósł 225 tys. rubli^[6]. Uroczystego otwarcia dokonał gubernator piotrkowski^[7] Aleksandr Komarow.

Świątynia uchodziła za postępową i była określana mianem reformowanej, a w jidysz była nazywana dajcze szil, co miało oznaczać niemiecki rytuał i w ten sposób nawiązywać do Żydów postępowych^[8]. Synagoga była przeznaczona dla żydowskiej burżuazji, zasymilowanej z polską kulturą. Wstęp do świątyni umożliwiały tylko specjalne przepustki, wydawane najbogatszym Żydom, przede wszystkim tym, którzy sponsorowali jej budowę. W okresie międzywojennym kazania były w języku polskim, a w narodowe święta polskie odbywały się uroczystości patriotyczne.

Podpaloną przez Niemców z 10 na 11 listopada 1939 budowlę rozebrano w 1940. Po wojnie nie została odbudowana – na jej miejscu znajduje się parking z pamiątkowym kamieniem^[2][3].

Podobieństwo Wielkiej Synagogi do świątyń chrześcijańskich spowodowało, że do opisu jej wyglądu stosuje się tę samą co w ich przypadku terminologię, zwykle nie pasującą do opisu miejsc kultu judaizmu^[8].

Świątynia była trzynawową, orientowaną,  pseudobazyliką z transeptem od wschodu i ryzalitami od frontu na zachodzie. Od wschodu nawy zakończono apsydami – centralną dużą, półkolistą, natomiast bocznymi mniejszymi i wielokątnymi. Dominantą fasady był ryzalit części środkowej mieszczący podwójny, arkadowy otwór drzwiowy wieńczący szerokie schody. Nad drzwiami widniała inskrypcja w języku hebrajskim Przybytek mój jest domem modlitwy wszystkich nacji^[8].

• 
  Rzut parteru synagogi
• 
  Rzut piętra synagogi

• 
  Fasada synagogi
• 
  Synagoga i pałac Hertza
• 
  Wnętrze synagogi
• 
  Obelisk upamiętniający synagogę
• 
  Obelisk z fasadą upamiętniający synagogę

• Synagogi w Łodzi

• Synagoga przy ul. Promenadowej 2 i Zielonej 8 [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2018-09-25] .
• JacekJ. Walicki JacekJ., Synagoga przy ulicy Promenadowej (później Kościuszki) 2 i Zielonej 8 – synagoga reformowana i jej poprzedniczki, [w:] Synagogi i Domy Modlitw w Łodzi (do 1939 r.), Łódź 2000, s. 40, ISBN 83-912403-9-8 [dostęp 2018-09-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-18] .???
• KrzysztofK. Stefański KrzysztofK., RafałR. Szrajber RafałR., Łódzkie synagogi: wirtualne dziedzictwo „zaginionej dzielnicy”, Wyd. 1, Łódź: "Księży Młyn" Dom Wydawniczy, 2009, ISBN 978-83-61253-37-2 [dostęp 2024-08-21] .