 Zdjęcie z okresu studiów | |
| Data i miejsce urodzenia |
16 kwietnia 1893 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1915–1923 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Główne wojny i bitwy | |
Walery Feliks Bagiński[1] (ur. 16 kwietnia 1893 w Warszawie, zm. 29 marca 1925 w Kołosowie koło Stołpców) – polski działacz niepodległościowy i Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, pozbawiony stopnia porucznika uzbrojenia Wojska Polskiego i Orderu Virtuti Militari.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Syn Walerego i Feliksy z Kwiecińskich - rodziny szlacheckiej o tradycjach patriotycznych. Był wnukiem powstańca styczniowego Saturnina Prawdzic Bagińskiego zesłanego za udział w powstaniu na Syberię. W 1913 ukończył Gimnazjum Chrzanowskiego i rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, które przerwał w następnym roku, a następnie rozpoczął ponownie w roku 1917 na Uniwersytecie Warszawskim. W 1912 został członkiem Związku Strzeleckiego, a po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej[2]. W 1915 roku wstąpił do Legionów, dwa lata później został internowany w Szczypiornie. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.
W 1920 roku został wykładowcą w Centralnej Szkole Zbrojmistrzów, która mieściła się w Cytadeli Warszawskiej. 3 maja 1922 roku zweryfikowany został w stopniu porucznika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów uzbrojenia. Od 1921 roku był członkiem Komunistycznej Partii Robotniczej Polski w wojsku i członkiem Centralnego Wydziału Wojskowego.
2 sierpnia 1923 roku został aresztowany wraz z nieznanym mu osobiście Antonim Wieczorkiewiczem, podporucznikiem rezerwy powołanym do służby czynnej i przydzielonym do Ekspozytury Oddziału II Sztabu Generalnego w Krakowie, i oskarżony o działalność komunistyczną oraz współorganizację zamachów bombowych, których dokonano w kwietniu i maju tego samego roku w Warszawie i Krakowie. Podczas śledztwa do oskarżenia dodano również pomoc w zorganizowaniu wysadzenia w dniu 13 października 1923 składu prochu w Cytadeli Warszawskiej, które nastąpiło w momencie gdy Bagiński i Wieczorkiewicz siedzieli od ponad dwóch miesięcy w więzieniu − zginęło wówczas 25 (lub 28) żołnierzy.
Obu zatrzymanych skazano na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok sąd utrzymał i obu skazanych osadzono w więzieniu. 7 maja 1924 prezydent RP Stanisław Wojciechowski zamienił, w drodze łaski, orzeczoną karę śmierci na karę dożywotniego ciężkiego więzienia z utrzymaniem skutków określonych w art. 28 i 30 kk oraz wydalenia z wojska[2]. 9 maja 1924 w Wojskowym Więzieniu Śledczym nr 1 w Warszawie profos – chor. Tomasz Szpunar zdjął z munduru skazanego wszystkie oznaki stopnia oficerskiego, a komendant więzienia – ppłk Adam Kubisztal odebrał od niego Order Virtuti Militari i odznakę „Za wierną służbę”[2].
W późniejszych latach historycy stwierdzili, że oskarżenie i proces były policyjną prowokacją, natomiast główny świadek i oskarżyciel Józef Cechnowski był etatowym policyjnym donosicielem i prowokatorem[3][4].
W 1925 roku ZSRR wysunął propozycję wymiany więźniów politycznych, za Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza miał zostać wymieniony konsul RP w Gruzji, prawnik Józef Łaszkiewicz z żoną i córkami oraz ksiądz katolicki Bronisław Usas, którzy byli więzieni na moskiewskiej Łubiance. Wymiana miała nastąpić 29 marca o godzinie 16 na granicznych stacjach kolejowych w Kołosowie i Niegoriełoje, gdzie wówczas często wymieniano szpiegów i skazanych na ekstradycję. Jednym z konwojentów był 29-letni policjant, przodownik Józef Muraszko, który zastrzelił obu konwojowanych[5][6]. Bagiński zginął na miejscu, a ranny w brzuch Wieczorkiewicz zmarł po przewiezieniu do szpitala[6]. Tuż po zdarzeniu pociąg został zawrócony do Stołpiec, a Muraszko poddał się – według różnych wersji – mówiąc: „Sądzę, że dokonałem czyn patriotyczny zabijając zbrodniarzy” lub „Zabiłem zdrajców”, oświadczając przy tym, że chce ponieść całkowitą odpowiedzialność za swoje czyny[6]. W prasie polskiej czyn policjanta przedstawiano jako samowolny i wskazywano, że wcześniej był on prześladowany przez bolszewików i skazany przez nich na śmierć oraz doprowadzony do egzekucji, której ostatecznie uniknął[6]. Z akt sądowych wynika, że Muraszkę skazano na dwa lata więzienia, a po roku zwolniono.
Sprawie Antoniego Wieczorkiewicza i Walerego Bagińskiego pisarz Stanisław Goszczurny poświęcił książkę „Wyrok śmierci”.
29 marca 1960 roku Minister Obrony Narodowej nadał Oficerskiej Szkole Uzbrojenia w Olsztynie imię por. Walerego Bagińskiego i ppor. Antoniego Wieczorkiewicza[7]. W okresie PRL imię Walerego Bagińskiego nosiła niewielka ulica w centrum Warszawy, pomiędzy „domem Bez Kantów” i Hotelem Europejskim (obecnie ul. gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza)[8].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 7549 – 17 maja 1922[9]
- Odznaka „Za wierną służbę”[2]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Drugie imię za: Joanna Arvaniti, Drogi do niepodległości Wandy z Bagińskich Pisarkowej-Chaciewiczowej „Tamary” i jej rodziny, [w:] Biuletyn Archiwum Polskiej Akademii Nauk, nr 56, Warszawa 2015, ISSN 0551-3782, str. 257
- ↑ a b c d Bagiński Walery. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.81-7691 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2025-08-22].
- ↑ Celina Budzyńska Strzępy rodzinnej sagi s. 441 Żydowski Instytut Historyczny, 1997
- ↑ Piotr Gontarczyk Polska Partia Robotnicza:droga do władzy 1941–1944 s. 36 Biblioteka Historyczna Frondy, 2003
- ↑ Andrzej Poczobut: Strzały przodownika Muraszki. Historia II RP. [w:] Ale Historia [on-line]. Agora S.A., 2015-11-02. [dostęp 2015-11-17].
- ↑ a b c d Wina i kara. Zamordowanie Bagińskiego i Wieczorkiewicza. „Nowości Illustrowane”. Nr 14, s. 7, 4 kwietnia 1925.
- ↑ Rozkaz nr 14/MON z 29.03.1960 w sprawie nadania Oficerskiej Szkole Uzbrojenia imienia por. Walerego Bagińskiego i ppor. Antoniego Wieczorkiewicza.
- ↑ Praca zbiorowa pod redakcją Grażyny Kieniewiczowej i Aliny Sokołowskiej, Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic warszawskich, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968, s. 17.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 59 z 30 grudnia 1922, s. 943.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rocznik oficerski 1923
- Andrzej Garlicki. Po słowie do kłębka. „Polityka”. 40 (2524), s. 76-78, 2005-10-08. POLITYKA Sp. z o.o. S.K.A.. [dostęp 2014-07-31]. (pol.).
- Włodzimierz Kalicki: 8 lutego 1925 Jak garbaty, to z bombą. [w:] Gazeta Wyborcza Duży Format [on-line]. Agora S.A., 2009-02-10. [dostęp 2014-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-25)]. (pol.).
- Andrzej Krajewski: Front afrontów. [w:] Focus [on-line]. Gruner + Jahr Polska, 2008-12-30. [dostęp 2015-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-23)].
- Encyklopedia Warszawy, PWN Warszawa 1975
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].