Ugoda w Białej Cerkwi

Ugoda w Białej Cerkwi
Білоцерківський мирний договір
Data	28 września 1651
Miejsce	Biała Cerkiew
Przyczyna	powstanie Chmielnickiego, bitwa pod Białą Cerkwią
Terytorium	Ukraina
Strony traktatu
I Rzeczpospolita	Kozacy zaporoscy
Przywódcy
Mikołaj Potocki	Bohdan Chmielnicki

Ugoda w Białej Cerkwi (ukr. Білоцерківський мирний договір) – traktat między Rzecząpospolitą a Kozaczyzną, wymuszony na obu stronach powstaniem Chmielnickiego i bitwą pod Beresteczkiem. Polacy nie mieli możliwości całkowitego zduszenia powstania, Kozacy zaś potrzebowali miesięcy spokoju dla odbudowy sił.

Wkrótce po kolejnej bitwie, pod Białą Cerkwią, 28 września 1651 roku w tymże miasteczku Bohdan Chmielnicki i Mikołaj Potocki podpisali ugodę, na podstawie której

zmniejszono rejestr kozacki o połowę, do 20 tysięcy
zakazano Kozakom przebywania poza królewszczyznami w województwie kijowskim.
wojska koronne nie miały wstępu do tych królewszczyzn w województwie kijowskim, gdzie stacjonowali Kozacy.
Szlachta i Żydzi uzyskali prawo powrotu do swoich majątków i arend^[1].
Zwierzchnictwo nad hetmanem zaporoskim otrzymywał hetman koronny^[1].
Chmielnicki zobowiązał się zrezygnować z sojuszu z Chanatem Krymskim
Chmielnicki zobowiązał się nie prowadzić samodzielnie polityki zagranicznej.
Czehryń miał być siedzibą Hetmana Zaporoskiego, który miał odbierać przysięgę Kozaków w imieniu króla Polski i Rzeczypospolitej^[1].
W kwestii wyznaniowej ugoda potwierdzała prawosławnym prawo do zachowania przez nich cerkwi, monastyrów i Collegium Kijowskiego oraz, z drugiej strony, gwarantowała wolność wyznaniową dla ludności unickiej.
Strony wzajemnie udzielały amnestii dla szlachty walczących po stronie Kozaków i dla Kozaków walczących po stronie króla^[1].
Granic Wielkiego Księstwa Litewskiego Kozacy Rejestrowi mają nie przekraczać^[1].

Na podstawie Ugody nie było żadnej linii odgraniczającej Kozaków od Korony^[1].

Po stronie kozackiej ugodę podpisał Bohdan Chmielnicki, Matwiej Hładki, Jan Kuczewicz-Minkowski, Jakow Parchomenko, Mychajło Hromyka, Jakow Odyniec, Baran Chudy, Jan Wyhowski^[1].

Ugoda okazała się krótkotrwała. Szczególnie dotkliwą porażką była dla kozactwa, ponieważ traciło stan posiadania uzyskany po ugodzie zborowskiej. Prawie natychmiast postanowienia ugody złamał Bohdan Chmielnicki przyjmując moskiewskie poselstwo Wasyla Unkowskiego oraz niedługo później wysyłając do Moskwy z prośbą o carską pomoc pułkownika Iwana Iskrę^[1]. Chmielnicki nie zerwał też sojuszu z Tatarami.

Mający ratyfikować ugodę Sejm zwołany w początkach 1652 został zerwany przez posła upickiego Władysława Sicińskiego. Wiosną 1652 Chmielnicki wyruszył w stronę Mołdawii, co skończyło się dla armii koronnej w czerwcu klęską pod Batohem i rzezią 3500 koronnych żołnierzy, w rezultacie czego Sejm powołał nową armię, która wyruszyła w 1653 roku na wyprawę pod Żwaniec.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ZdzisławZ. Pieńkos ZdzisławZ., Kampania ukraińska 1651 roku: od Krasnego do Białej Cerkwi, Bitwy/Taktyka, Zabrze ; Tarnowskie Góry ; Połomia: Wydawnictwo Inforteditions, 2018, ISBN 978-83-65982-12-4 [dostęp 2025-01-26] .

Bibliografia

Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku Lublin 2000 Wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-85854-54-1, Wyd. II rozszerzone: Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9
Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, wyd, 3 poprawione i uzupełnione Wrocław 2001, Wyd. Ossolineum ISBN 83-04-04530-3
Władysław Serczyk, Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651, Warszawa 1998, wyd. Książka i Wiedza, ISBN 83-05-12969-1

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ZdzisławZ. Pieńkos ZdzisławZ., Kampania ukraińska 1651 roku: od Krasnego do Białej Cerkwi, Bitwy/Taktyka, Zabrze ; Tarnowskie Góry ; Połomia: Wydawnictwo Inforteditions, 2018, ISBN 978-83-65982-12-4 [dostęp 2025-01-26] .

[1]