Trachyandra

Trachyandra
Ilustracja
Trachyandra tortilis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

złotogłowowate

Rodzaj

Trachyandra

Nazwa systematyczna
Trachyandra Kunth
Enum. Pl. 4: 573 (1843)[3]
Typ nomenklatoryczny

Anthericum hispidum L.
≡Trachyandra hispida (L.) Kunth[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Trachyandra Kunth – rodzaj roślin należący do rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae), obejmujący 60 gatunków, występujących w Afryce, na obszarze od Etiopii i Somalii do Afryki Południowej i na Madagaskarze, a także w Jemenie. Gatunek Trachyandra divaricata został introdukowany do Australii[4]. Najwięcej gatunków występuje endemicznie w Kraju Przylądkowym w Afryce Południowej[5].

Morfologia

Trachyandra ciliata
Pokrój
Wieloletnie, zróżnicowane, bezłodygowe rośliny gruboszowate, zielne lub krzewiaste o wysokości do 2 metrów[5].
Pędy
Bulwiasty lub kłączasty kaudeks[5].
Liście
Skupione w rozetę, dymorficzne lub jednolite, na przekroju płaskie lub trójkątne do okrągłych, równowąsko-taśmowate, proste lub faliste, nagie lub gruczołowate[5].
Kwiaty
Zebrane w groniasty, rzadziej wiechowaty kwiatostan, wzniesione do zwisających. Okwiat biały do fiołkoworóżowego. Sześć listków okwiatu położonych w dwóch okółkach, zewnętrzne węższe od wewnętrznych. Pręciki zrośnięte z nasadą listków okwiatu, o szorstkich nitkach, łączących się z łącznikiem od tyłu główki pręcika. Pylniki skierowane do wewnątrz. Zalążnia górna, kulista, trójkomorowa. Szyjka słupka stożkowata, zakończona główkowatym znamieniem[5].
Owoce
Kuliste torebki. Nasiona ciemnoszare do czarnych[5].

Biologia

Rozwój
Niektóre gatunki są biegaczami[6].
Cechy fitochemiczne
Spożywanie przez zwierzęta roślin z gatunku Trachyandra laxa powoduje u nich niedowład. W badaniach stwierdzono nadmierne spichrzanie lipofuscyny w neuronach zwierząt[7]. Podobnie lipofuscynozę neuronalną skutkującą niedowładem stwierdzono w Australii u owiec i koni pożywiających się roślinami z gatunku Trachyandra divaricata[8].

Systematyka

Trachyandra saltii
Trachyandra filiformis

Rodzaj z podrodziny Asphodeloideae z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae)[9].

Podział na sekcje wg Obermeyera[5]
  • sekcja Liriothamnus (Schlechter) Obermeyer: gatunki o nagich liściach, zewnętrznych nie zredukowanych do łusek, i prostych kwiatostanach
  • sekcja Trachyandra: gatunki o nagich liściach, zewnętrznych zredukowanych do łusek, i rozgałęzionych kwiatostanach
  • sekcja Glandulifera Obermeyer: rośliny o gruczołowato-omszonych liściach
Wykaz gatunków[4]
  • Trachyandra acocksii Oberm.
  • Trachyandra adamsonii (Compton) Oberm.
  • Trachyandra affinis Kunth
  • Trachyandra arenicola J.C.Manning & Goldblatt
  • Trachyandra aridimontana J.C.Manning
  • Trachyandra arvensis (Schinz) Oberm.
  • Trachyandra asperata Kunth
  • Trachyandra brachypoda (Baker) Oberm.
  • Trachyandra bulbinifolia (Dinter) Oberm.
  • Trachyandra bulbosa Boatwr. & J.C.Manning
  • Trachyandra burkei (Baker) Oberm.
  • Trachyandra capillata (Poelln.) Oberm.
  • Trachyandra chlamydophylla (Baker) Oberm.
  • Trachyandra ciliata (L.f.) Kunth
  • Trachyandra dissecta Oberm.
  • Trachyandra divaricata (Jacq.) Kunth
  • Trachyandra ensifolia (Sölch) Roessler
  • Trachyandra eriocarpa Boatwr. & J.C.Manning
  • Trachyandra erythrorrhiza (Conrath) Oberm.
  • Trachyandra esterhuysenae Oberm.
  • Trachyandra falcata (L.f.) Kunth
  • Trachyandra filiformis (Aiton) Oberm.
  • Trachyandra flexifolia (L.f.) Kunth
  • Trachyandra gerrardii (Baker) Oberm.
  • Trachyandra giffenii (F.M.Leight.) Oberm.
  • Trachyandra glandulosa (Dinter) Oberm.
  • Trachyandra gracilenta Oberm.
  • Trachyandra hantamensis Boatwr. & J.C.Manning
  • Trachyandra hirsuta (Thunb.) Kunth
  • Trachyandra hirsutiflora (Adamson) Oberm.
  • Trachyandra hispida (L.) Kunth
  • Trachyandra involucrata (Baker) Oberm.
  • Trachyandra jacquiniana (Schult. & Schult.f.) Oberm.
  • Trachyandra kamiesbergensi s Boatwr. & J.C.Manning
  • Trachyandra karrooica Oberm.
  • Trachyandra lanata (Dinter) Oberm.
  • Trachyandra laxa (N.E.Br.) Oberm.
  • Trachyandra malosana (Baker) Oberm.
  • Trachyandra mandrarensis (H.Perrier) Marais & Reilly
  • Trachyandra margaretae Oberm.
  • Trachyandra mira C.W.Lin & C.H.Lee
  • Trachyandra montana J.C.Manning & Goldblatt
  • Trachyandra muricata (L.f.) Kunth
  • Trachyandra oligotricha (Baker) Oberm.
  • Trachyandra paniculata Oberm.
  • Trachyandra patens Oberm.
  • Trachyandra peculiaris (Dinter) Oberm.
  • Trachyandra prolifera P.L.Perry
  • Trachyandra pyrenicarpa (Welw. ex Baker) Oberm.
  • Trachyandra revoluta (L.) Kunth
  • Trachyandra sabulosa (Adamson) Oberm.
  • Trachyandra saltii (Baker) Oberm.
  • Trachyandra sanguinorhiza Boatwr. & J.C.Manning
  • Trachyandra scabra (L.f.) Kunth
  • Trachyandra smalliana Hilliard & B.L.Burtt
  • Trachyandra tabularis (Baker) Oberm.
  • Trachyandra thyrsoidea (Baker) Oberm.
  • Trachyandra tortilis (Baker) Oberm.
  • Trachyandra triquetra Thulin
  • Trachyandra zebrina (Schltr. ex Poelln.) Oberm.

Nazewnictwo

Liście Trachyandra tortilis
Etymologia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów τραχύς (trachis – szorstki) i άνδρος (andros – mężczyzna) i odnosi się do szorstkich nitek pręcików tych roślin[5].
Synonimy taksonomiczne[10]
  • Lepicaulon Raf., Fl. Tellur. 2: 27 (1837).
  • Licinia Raf., Fl. Tellur. 3: 57 (1837).
  • Obsitila Raf., Fl. Tellur. 2: 27 (1837), nom. rej.
  • Trachinema Raf., Fl. Tellur. 2: 27 (1837).
  • Dilanthes Salisb., Gen. Pl.: 70 (1866).
  • Liriothamnus Schltr., Notizbl. Bot. Gart. Berlin-Dahlem 9: 145 (1924).

Zagrożenie i ochrona

Dwa gatunki: T. peculiaris i T. erythrorhiza są ujęte w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN ze statusem narażony na wyginięcie. Zagraża im przekształcanie i fragmentacja siedlisk w wyniku urbanizacji i rolnictwa oraz wypieranie przez gatunki inwazyjne[11].

Zastosowanie

Rośliny ozdobne
Trachyandra tortilis, charakteryzująca się długimi, taśmowatymi i poskręcanymi liśćmi, jest gatunkiem od niedawna spotykanym w uprawie jako roślina doniczkowa[12].
Rośliny lecznicze
Korzenie roślin z gatunku T. laxa oraz ziele roślin z gatunku T. divaricata są stosowane do leczenia krztuścu i infekcji górnych dróg oddechowych[13].

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20]  (ang.).
  2. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-17]  (ang.).
  3. ↑ a b Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2020-10-17]. (ang.).
  4. ↑ a b Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-10-17]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h Trachyandra ASPHODELACEAE. W: E. Van Jaarsveld: Monocotyledons. Springer, 2020, seria: Illustrated Handbook of Succulent Plants. DOI: 10.1007/978-3-662-56324-3_59-1. ISBN 978-3-662-56324-3. (ang.).
  6. ↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 930, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
  7. ↑ Grant R., Basson P. i Kidd A.. Paralysis and lipofuscin-like pigmentation of farm stock caused by the plant, Trachyandra laxa var. laxa. „The Onderstepoort journal of veterinary research”. 52, s. 255-9, 1986. 
  8. ↑ C. R. Huxtable, H. M. Chapman, D. C. Main, D. Vass i inni. Neurological disease and lipofuscinosis in horses and sheep grazing Trachyandra divarkata (branched onion weed) in south Western Australia. „Australian Veterinary Journal”. 64 (4), s. 105–108, 1987. Wiley. DOI: 10.1111/j.1751-0813.1987.tb09639.x. ISSN 0005-0423. (ang.). 
  9. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-10-17]. (ang.).
  10. ↑ Govaerts R.: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2020-10-17]. (ang.).
  11. ↑ Trachyandra. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2020.2. [dostęp 2020-10-17]. (ang.).
  12. ↑ Kiedy masz dość storczyków… Dziwne rośliny domowe, o których istnieniu nie miałeś pojęcia. [dostęp 2020-10-17]. (pol.).
  13. ↑ Maurice Iwu: Handbook of African medicinal plants. CRC Press, Taylor & Francis Group, 2013. ISBN 978-1-4665-7198-3. OCLC 864552176. (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
  • EoL: 107275
  • GBIF: 2772685
  • identyfikator iNaturalist: 180063
  • IPNI: 331297-2
  • NCBI: 49738
  • Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:331297-2
  • identyfikator Tropicos: 40016034
  • CoL: 8W493