Sumokształtne
Siluriformes[1] | |||
Cuvier, 1816 | |||
Okres istnienia: kreda późna–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 100.5/0 100.5/0 | |||
![]() Od góry: Corydoras splendens, Bagre marinus i Hoplosternum littorale | |||
Systematyka | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | zwierzęta | ||
Typ | strunowce | ||
Podtyp | kręgowce | ||
Gromada | promieniopłetwe | ||
Podgromada | nowopłetwe | ||
Infragromada | doskonałokostne | ||
Nadrząd | |||
Rząd | sumokształtne | ||
| |||
|
Sumokształtne[2] (Siluriformes) – rząd ryb promieniopłetwych (Actinopterygii), pierwotnie słodkowodnych, o dużym zróżnicowaniu pod względem morfologicznym i biologicznym. Obejmuje ponad 3700 gatunków, z których wiele ma duże znaczenie gospodarcze – większe są poławiane w celach konsumpcyjnych, komercyjnie i sportowo, a gatunki o niewielkich rozmiarach są popularne w akwarystyce. Uwzględniając zapis kopalny, sumokształtne są znane ze wszystkich kontynentów. Najstarsze znane otolity sumokształtnych pochodzą z pokładów górnej kredy[3]. Siluriformes stanowią takson siostrzany strętwokształtnych. Dawniej klasyfikowane były w randze podrzędu o nazwie sumowce[4] (Siluroidei) w karpiokształtnych.
Zasięg występowania
W zapisie kopalnym znane są ze wszystkich kontynentów (z wyjątkiem Australii). Z Antarktydy opisano ich skamieniałości pochodzące z eocenu i oligocenu. Występują w wodach słodkich, słonych i słonawych. Współcześnie żyjące gatunki rozprzestrzeniły się po całym świecie, najliczniej występują w wodach słodkich obydwu Ameryk (ponad 2050 gatunków), poza tym zasiedliły Afrykę, Europę i Azję. Rodziny Ariidae i Plotosidae to ryby głównie morskie, ale niektórzy ich przedstawiciele są częstymi gośćmi wód słonawych, przybrzeżnych, czasem wpływają do rzek na całym świecie, w tym Australii.
Cechy charakterystyczne
Ciało pokryte płytkami kostnymi lub nagie (bez łusek). W czaszce brak kości spójkowej, podpokrywowej i gnykowej brzusznej. Płetwa grzbietowa i płetwy piersiowe z kolcem, który często jest gruby, twardy, a u wielu gatunków stanowi element mechanizmu blokującego. Kolce, zwłaszcza w płetwie grzbietowej, mogą być połączone z gruczołem jadowym. Heteropneustes fossilis z Indii jest znany z agresywnych zachowań wobec ludzi i ryb, a skaleczenie jego kolcem jest bolesne i potencjalnie niebezpieczne. Skaleczenia kolcem Plotosus lineatus mogą spowodować śmierć[5].
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Plotosus_lineatus_EOL.jpg/240px-Plotosus_lineatus_EOL.jpg)
U większości gatunków występuje płetwa tłuszczowa. Pysk niewysuwalny, kości szczękowe większości (poza Diplomystidae i †Hypsidoridae) nieuzębione. Na głowie zwykle do czterech par wąsików: jedna para wąsików nosowych, jedna szczękowych i dwie żuchwowe (podbródkowe). Oczy z reguły małe. Obecny aparat Webera. Pęcherz pławny otwarty, dwukomorowy. Brak ości. W płetwie ogonowej występuje do 18 (zwykle 17) promieni głównych. Liczba kręgów: od 15 do 100[6][3].
Długość ciała wielu sumokształtnych nie przekracza 12 cm. Paraiba (Brachyplatystoma filamentosum) osiąga 3,6 m, sum pospolity (Silurus glanis) do 3 m długości (sporadycznie spotykane były większe), a niewiele mniejsze są niektóre Pangasiidae i Pimelodidae[5].
U gatunków żyjących w wartkim nurcie górskich rzek wytworzyły się przyssawki – narządy czepne umożliwiające przyssanie się do podłoża. Gatunki zasiedlające zbiorniki zamulone, o niskiej zawartości tlenu wytworzyły dodatkowe narządy oddechowe (narząd nadskrzelowy u Clariidae i Heteropneustidae), stanowiące przystosowanie do oddychania powietrzem atmosferycznym. Kilka rodzajów w różnych rodzinach sumokształtnych obejmuje ryby zasiedlające zbiorniki podziemne – jaskinie i zbiorniki artezyjskie. Ich oczy są w różnym stopniu zredukowane.
Wiele sumów zakłada gniazda i opiekuje się ikrą, a niektóre również potomstwem. Większość wiedzie drapieżniczy tryb życia, rzadziej żywią się roślinnością, a kilka gatunków (w tym kandyra) pasożytuje na innych rybach.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Phractocephalus_hemioliopterus-Dixi.jpg/240px-Phractocephalus_hemioliopterus-Dixi.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Ancistrus_sp._%28aka%29.jpg/240px-Ancistrus_sp._%28aka%29.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Panaque_nigrolineatus.jpg/240px-Panaque_nigrolineatus.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Sturisoma_aureum_Richard_Bartz.jpg/240px-Sturisoma_aureum_Richard_Bartz.jpg)
Systematyka
Filogeneza tej grupy ryb nie została do końca wyjaśniona. Większość badaczy uznaje sumokształtne za takson siostrzany dla Gymnotiformes, choć badania molekularne wskazują na bliższe pokrewieństwo z kąsaczokształtnymi (Characiformes). Ciągle odkrywane są nowe gatunki. Dla odkrytego pod koniec XX w. Lacantunia enigmatica utworzono w 2005 nową rodzinę Lacantuniidae. Na podstawie analiz morfologicznych oraz molekularnych przyjmuje się następującą klasyfikację sumokształtnych (kolejność filogenetyczna)[7] :
Incertae sedis:
- †Andinichthyidae Gayet, 1988
Diplomystoidei:
- †Bachmanniidae Azpelicueta & Cione, 2011
- Diplomystidae C. H. Eigenmann, 1890
Hypsidoroidei:
- Hypsidoroidea
- †Hypsidoridae Grande, 1987
- Cetopsoidea
- Cetopsidae Bleeker, 1858
Loricarioidei:
- Trichomycteridae Bleeker, 1858
- Nematogenyidae C. H. Eigenmann, 1927
- Callichthyidae Bonaparte, 1838 – kiryskowate
- Scoloplacidae Bailey & Baskin, 1976
- Astroblepidae Bleeker, 1862
- Loricariidae Rafinesque, 1815 – zbrojnikowate
Siluroidei:
- Siluroidea
- Siluridae G. Cuvier, 1816 – sumowate
- Austroglanididae T. P. Mo, 1991
- Pangasiidae Bleeker, 1862
- Chacidae Bleeker, 1858
- Plotosidae Bleeker, 1858 – plotosowate
- Ritidae Ng, 2003
- Ailiidae Bleeker, 1858
- Horabagridae de Pinna, 1993
- Bagridae Bleeker, 1858 – bagrowate
- Sisoroidea:
- Akysidae Gill, 1861
- Amblycipitidae Day, 1873
- Sisoridae Bleeker, 1858
- Erethistidae Bleeker, 1862
- Amphiliidae Regan, 1911
- Malapteruridae Bleeker, 1858 - sumy elektryczne
- Mochokidae Jordan, 1923 – pierzastowąsowate
- Schilbidae Bleeker, 1858
- Auchenoglanididae Jayaram, 1966
- Claroteidae Bleeker, 1862
- Lacantuniidae Rodiles-Hernández, Hendrickson & Lundberg, 2005
- Clarioidea:
- Clariidae Bonaparte, 1846 – długowąsowate
- Heteropneustidae J. P. Müller, 1840
- Arioidea:
- Anchariidae Glaw & Vences, 1994
- Ariidae L. S. Berg, 1858 – ariusowate
- Doradoidea:
- Aspredinidae A. Adams, 1854
- Doradidae Bleeker, 1858 – kirysowate
- Auchenipteridae Bleeker, 1862
- Ictaluroidea:
- Cranoglanididae G. S. Myers, 1931
- Ictaluridae T. N. Gill, 1861 – sumikowate
- Pimelodoidea:
- Heptapteridae T. N. Gill, 1861
- Pimelodidae Swaison, 1838 – mandiowate
- Pseudopimelodidae Fernández-Yépez & Antón, 1966
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Siluriformes, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Ludwik Żmudziński: Żywe skarby mórz. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1980. ISBN 83-02-01238-6.
- ↑ a b Ginter 2012 ↓, s. 237.
- ↑ Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ a b Nelson, Grande i Wilson 2016 ↓, s. 208.
- ↑ Nelson 2006 ↓.
- ↑ Nelson, Grande i Wilson 2016 ↓.
Bibliografia
- Ryby kopalne. red. Michał Ginter. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, s. 346. ISBN 978-83-235-0973-8.
- Joseph S. Nelson: Fishes of the World. Wyd. 4. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7. (ang.).
- J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016, s. 752. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.).
- Ryby : encyklopedia zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9.
- G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
- Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.
- p
- d
- e
- Królestwo: zwierzęta
- Typ: strunowce
- Podtyp: kręgowce
- Nadgromada: kostnoszkieletowe
- Gromada: promieniopłetwe
- Podgromada: nowopłetwe
- ryby doskonałokostne (Teleostei)
elopsopodobne (Elopomorpha) |
| ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
kostnojęzykopodobne (Osteoglossomorpha) |
| ||||||
Otocephala (Otomorpha) |
| ||||||
Lepidogalaxii | |||||||
przedkolcopłetwe (Protacanthopterygii) |
| ||||||
Osmeromorpha |
| ||||||
Ateleopodomorpha |
| ||||||
krągłołuskie (Cyclosquamata) |
| ||||||
świetlikopodobne (Scopelomorpha) |
| ||||||
Acanthomorpha |
|
- Gwiazdką (*) oznaczono taksony incertae sedis.
- Britannica: animal/catfish
- БРЭ: 3636810
- SNL: mallefisker
- Catalana: 0142563
- DSDE: maller