Skałopałanka australijska
Pseudochirops dahli | |||
(Collett, 1895)[1] | |||
Systematyka | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | zwierzęta | ||
Typ | strunowce | ||
Podtyp | kręgowce | ||
Gromada | ssaki | ||
Podgromada | żyworodne | ||
Infragromada | |||
Nadrząd | torbacze | ||
Rząd | dwuprzodozębowce | ||
Rodzina | pseudopałankowate | ||
Podrodzina | nibypałanki | ||
Rodzaj | nibypałanka | ||
Gatunek | skałopałanka australijska | ||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
najmniejszej troski | |||
Zasięg występowania | |||
| |||
|
Skałopałanka australijska[6], pseudopałanka naskalna[7] (Pseudochirops dahli) – gatunek ssaka z podrodziny nibypałanek (Pseudochiropsinae) w obrębie rodziny pseudopałankowatych (Pseudocheiridae).
Taksonomia
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1895 roku norweski zoolog Robert Collett nadając mu nazwę Pseudochirus dahli[1]. Miejsce typowe to obszar rzeki Mary (13°30′S 131°30′E/-13,500000 131,500000), Terytorium Północne, Australia[8][9][10][11]. Okazy typowe to seria syntypów: skóra i czaszka samca, zebrany przez K. Dahla w Mary River w Północnej Australii w maju 1895 (obecna sygn. NMV C3948, National Museum of Victoria), zebrany przez norweskiego przyrodnika Knuta Dahla w maju 1895 roku; skóra i czaszka samicy (obecna sygn. AM M.1247 (skóra) i AM M.13593 (czaszka), Muzeum Australijskie), zebrana przez Dahla w maju 1895 roku; skóra i czaszka samicy (obecna sygn. BMNH 1897.4.12.4, Muzeum Historii Naturalnej w Londynie, zebrana przez Dahla w maju 1895 roku; skóra i czaszka samicy (obecna sygn. RMNH.MAM 13392, Rijksmuseum van Natuurlijke Historie), zebrana przez Dahla w maju 1895 roku; oprawiona skóra z czaszką samca (sygn. NHMO 1424, Naturhistorisk museum, Uniwersytet w Oslo), zebrany przez Dahla 14 maja 1895 roku; skóra i czaszka samicy (sygn. NHMO 1492, Naturhistorisk museum, Uniwersytet w Oslo), zebrana przez Dahla 10 maja 1895 roku; skóra i czaszka młodej samicy (sygn. NHMO 1539, Naturhistorisk museum, Uniwersytet w Oslo), zebrana przez Dahla 5 maja 1895 roku[12].
Część ujęć systematycznych umieszcza P. dahli w monotypowy rodzaju Petropseudes[8][13][9][14]; w rodzaju Pseudochirops umieszczany na podstawie ograniczonych danych genetycznych[15][16]. Zachodzi potrzeba dodatkowych badań z wykorzystaniem większej liczby genów, aby lepiej określić pozycję filogenetyczną P. dahlii[9]. W 2020 roku kontrowersyjny[17] australijski herpetolog Raymond Hoser opisał trzy nowe gatunki (fiacummingae, jamesbondi i waddamaddawidyu), jednak autentyczność nazw opisanych przez Hosera jest kwestionowana przez władze teriologicznej i herpetologiczne oraz ICZN[9]. Potrzebne są dalsze badania, aby udowodnić, czy te podgatunki są ważne[10].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[9].
Etymologia
- Pseudochirops: rodzaj Pseudochirus Ogilby, 1836 (pseudopałanka); gr. ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd, oblicze’[18].
- dahli: prof. dr Knut Dahl (1871–1953), norweski przyrodnik, odkrywca, kolekcjoner z Australii w latach 1894–1896[19].
Zasięg występowania
Skałopałanka australijska występuje endemicznie w północnej Australii, z dwiema głównymi populacjami: jedna zamieszkuje w regionie Kimberley w Australii Zachodniej rozciągając się na zachodnie Terytorium Północne, natomiast druga zamieszkuje północno-środkowe Terytorium Północne do Lawn Hill National Park w północno-zachodnim Queensland; występuje również na wyspie Groote Eylandt[13].
Morfologia
Długość ciała (bez ogona) 32–39 cm, długość ogona 20–26 cm; masa ciała 1,3–2 kg[13]. Mały torbacz o budowie ciała przystosowanej do naziemnego trybu życia (w odróżnieniu od innych przedstawicieli tej rodziny, które preferują nadrzewny tryb życia). Sierść na wierzchu ciała koloru szarego lub szarobrązowego z pręgami na grzbiecie. Spód ciała jest jaśniejszy. Futro jest długie i wełniste, również u nasady chwytnego ogona. Koniec ogona jest nagi. Głowa o małych, zaokrąglonych uszach i dużych, ciemnych oczach. Białe plamy przy uszach i oczach. Źrenice oczu ustawione pionowo.
Tryb życia
Zamieszkuje skały i rumowiska, nierzadko w pobliżu wody. Skałopałanka australijska jest zwierzęciem aktywnym nocą, dzień spędzając na ziemi, śpiąc wśród odłamków skalnych lub w skalnych szczelinach. Nie buduje gniazd. Żyje w małych grupach rodzinnych składających się z 2-4 osobników (obserwowano również grupy liczące do 10 osobników), zajmując obszar około 1 ha. Prowadzi skryty tryb życia i unika kontaktu z innymi grupami pseudopałenek. Najczęściej o obecności skałopałanki australijskiej świadczą czerwonobrązowe odchody w kształcie wałeczków o dł. 15-25 mm i śr. 5 mm. Samica rodzi 1-2 (najczęściej jedno) młode, które spędzają pierwsze 5 tygodni w torbie matki. Po tym okresie coraz częściej opuszczają torbę samicy. Samiec aktywnie uczestniczy w wychowywaniu młodych, często nosząc małe na plecach[20]. Po 7 miesiącach młode uzyskują dojrzałość płciową.
Gatunek ten odżywia się kwiatami, owocami i liśćmi drzew i krzewów rosnących wśród skał lub w ich pobliżu.
Znaczenie
Na gatunek ten polują liczne zwierzęta: dingo australijski (Canis familiaris dingo), pyton północnoaustralijski, pyton oliwkowy (Liasis olivaceus), niełazy (Dasyurus), sowy, koty domowe (Falis catus) i psy domowe (Canis familiaris familiaris) oraz człowiek (Homo sapiens).
Zagrożenie i ochrona
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów została zaliczona do kategorii niskiego ryzyka LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)[5].
Przypisy
- ↑ a b c R. Collett. On a new Pseudochirus from N. W. Australia. „Zoologischer Anzeiger”. 18 (490), s. 464, 1895. (ang.).
- ↑ Hoser 2020 ↓, s. 26.
- ↑ Hoser 2020 ↓, s. 27.
- ↑ Hoser 2020 ↓, s. 28.
- ↑ a b A.A. Burbidge A.A. i inni, Petropseudes dahli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-08-10] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 13. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ E. Keller, J.H. Reichholf & G. Steinbach (redaktorzy): Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 34, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2.
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Petropseudes dahli. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-08-05].
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 86. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Pseudochirops dahlii (Collett, 1895). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-05]. (ang.).
- ↑ H.E. Parnaby, S. Ingleby & A. Divljan. Type specimens of non-fossil mammals in the Australian Museum, Sydney. „Records of the Australian Museum”. 69 (5), s. 323, 2017. (ang.).
- ↑ Ø. Wiig & L. Bachmann. The mammal type specimens at the Natural History Museum, University of Oslo, Norway. „Zootaxa”. 3736 (5), s. 592, 2013. DOI: 10.11646/zootaxa.3736.5.9. (ang.).
- ↑ a b c S. Jackson: Family Pseudocheiridae (Ring-tailed Possums and Greater Gliders). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 528. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 56. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ R.W. Meredith, M. Westerman & M.S. Springer. A phylogeny of Diprotodontia (Marsupialia) based on sequences for five nuclear genes. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 51 (3), s. 554-571, 2009. DOI: 10.1016/j.ympev.2009.02.009. (ang.).
- ↑ R.W. Meredith, M.A. Mendoza, K.K. Roberts, M. Westerman & M.S. Springer. A phylogeny and timescale for the evolution of Pseudocheiridae (Marsupialia: Diprotodontia) in Australia and New Guinea. „Journal of Mammalian Evolution”. 17 (2), s. 75–99, 2010. DOI: 10.1007/s10914-010-9129-7. (ang.).
- ↑ H. Kaiser, B.I. Crother, Ch.M.R. Kelly, L. Luiselli, M. O’Shea, H. Ota, P. Passos, W.D. Schleip & W. Wüster. Best practices: in the 21st century, taxonomic decisions in herpetology are acceptable only when supported by a body of evidence and published via peer-review. „Herpetological Review”. 44 (1), s. 8–23, 2013. (ang.).
- ↑ Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 155, OCLC 637083062 (ang.).
- ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 96. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
- ↑ Myf Runcie: Ecology and behaviour of tropical Rock-haunting possums (Petropseudes Dahli and Wyulda Squamicaudata). Tropical Savannas CRC. [dostęp 2008-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 lipca 2008)]. (ang.).
Bibliografia
- Robert Stroede: Petropseudes dahli. Animal Diversity Web. [dostęp 2008-06-22]. (ang.).
- D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Species Petropseudes dahli. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-08-09].
- E. Keller, J.H. Reichholf & G. Steinbach (red. red.): Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 34, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2.
- R.T. Hoser. A new subgenus, three new species and one new subspecies of Ring-tailed Possums (Marsupialia: Petauridae) from the north of Australia. „Australasian Journal of Herpetology”. 42, s. 23–30, 2020. (ang.).