Ogończyk wielki

Ogończyk wielki
Synallaxis hypochondriaca[1]
(Salvin(inne języki), 1895)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

tyrankowce

Rodzina

garncarzowate

Podrodzina

ogończyki

Rodzaj

Synallaxis

Gatunek

ogończyk wielki

Synonimy
  • Siptornis hypochondriacus Salvin, 1895
  • Thripophaga hypochondriacus (Salvin, 1895)
  • Thripophaga hypochondria (Salvin, 1895)
  • Siptornopsis hypochondriaca (Salvin, 1895)
  • Siptornopsis hypochondriacus (Salvin, 1895)[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Ogończyk wielki[4], koszykarz białobrewy[5] (Synallaxis hypochondriaca) – gatunek małego ptaka z rodziny garncarzowatych (Furnariidae). Występuje w zachodniej części Ameryki Południowej – endemicznie w Peru. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN klasyfikowany jest jako gatunek bliski zagrożenia (NT, ang. Near Threatened).

Systematyka

Takson ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał angielski przyrodnik Osbert Salvin w 1895 roku na łamach „Novitates Zoologicae(inne języki)”, na podstawie kolekcji skór ptaków dostarczonych przez Oscara Theodora Barona do kolekcji Waltera Rothschilda w Muzeum Historii Naturalnej w Tring w 1894 roku. Autor nadał ptakowi nazwę Siptornis hypochondriacus, czyli zaliczył go do rodzaju Siptornis, a jako miejsce typowe podał Malea i Cajabamba w Peru[2][6]. Badania molekularne, opublikowane w 2011 roku, wykazały, że ogończyk wielki jest najbliżej spokrewniony z ogończykiem szarogłowym(inne języki) (Synallaxis zimmeri) i ogończykiem białogardłym (Synallaxis stictothorax)[7]. Po ukazaniu się publikacji wykazujących bliskie pokrewieństwo rodzajów Gyalophylax i Siptornopsis z rodzajem Synallaxis Robb Brumfield w lipcu 2012 roku złożył do South American Classification Committee (SACC) wniosek o połączenie wszystkich omawianych rodzajów w jeden Synallaxis; wniosek ten został zaakceptowany[8]. W 2020 roku ukazała się praca R. Stopiglii i współpracowników, w której autorzy dokładnie przeanalizowali różnice i podobieństwa w wokalizacji oraz morfologii trzech gatunków z rodzaju Synallaxis: ogończyka białogardłego, ogończyka peruwiańskiego i ogończyka wielkiego. Wyniki potwierdzają przynależność ogończyka wielkiego do rodzaju Synallaxis[9]. Ogończyk wielki jest gatunkiem monotypowym[10][11][12].

Etymologia

  • Synallaxis: gr. συναλλαξις sunallaxis, συναλλαξεως sunallaxeōs „wymiana, zamiana”[13].
  • hypochondriaca: gr. ὑποχονδριακος hupokhondriakos „od brzucha” od ὑπο „pod” i ὑποχονδριον „brzuch”[14].

Morfologia

Mały ptak o kasztanowych lub czerwonawo-brązowych tęczówkach. Dziób długi i cienki, głównie czarny, czasami przechodzący w ciemnobrązowy. Nogi i stopy niebieskoszare. Góra głowy, grzbiet i części skrzydeł matowobrązowe, skrzydła blade rdzawobrązowe z ciemniejszymi brzegami lotek. Twarz biała z czarniawym rozmytym paskiem od kantarka poprzez okolice oczu ciągnącym się do szyi. Ogon długi, ciemnobrązowy, o postrzępionych końcach, z 12 sterówkami. Gardło, podgardle, szyja białe, pierś i brzuch białe z charakterystycznymi, dosyć wyraźnymi brązowo-szarymi smugami, które są lepiej widoczne na bokach. Nie występuje dymorfizm płciowy. Młode osobniki mają różową żuchwę i mniej widoczne prążkowanie na spodzie ciała. Długość ciała 17–19 cm, masa ciała 23–26 g[15].

Wymiary szczegółowe[9]:

Samica Samiec
Długość skrzydła (mm) 60,47–63,11 63,18–68,57
Długość ogona (mm) 85–89 71–94
Długość dzioba (mm) 15,48–17,93 15,46–19,66

Zasięg występowania

Ogończyk wielki występuje na bardzo zawężonym obszarze w północnym Peru, na stokach doliny rzeki Marañón, w południowej części regionu Amazonas, południowo-wschodniej części regionu Cajamarca, wschodnim La Libertad i północnym Ancash. Zasięg występowania (EOO, Extent of Occurrence) według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 16,5 tys. km². Występuje zazwyczaj w zakresie wysokości od 2000 do 2800 m n.p.m.[15] (3000 m n.p.m.)[16].

Ekologia i zachowanie

Jego głównym habitatem są suche zarośla zdominowane przez kserofity, a w niższych partiach przez drzewa z rodzajów wełniak i olsza[15]. Długość pokolenia jest określona na 3,34 roku[16]. Ptak ten występuje pojedynczo, w parach lub grupach rodzinnych. Nie ma prawie informacji o diecie tego gatunku, zaobserwowano spożywanie chrząszczy. Ptak ten podejmuje pokarm z niewielkich gałęzi, przeważnie na wysokości 1–2 m nad poziomem gruntu[15].

Rozmnażanie

Nie ma wielu informacji o rozmnażaniu tego gatunku. Buduje duże gniazda, zamknięte struktury z nieregularnie powtykanych patyków, podobne do gniazd gatunków z rodzaju Phacellodomus. Pomimo tego, że gniazda są dobrze widoczne i łatwe do obserwacji, nie ma formalnego opisu ich budowy. Wiadomo, że są kuliste lub eliptyczne z otworem z jednej strony gniazda, czasami w pobliżu podstawy. Góra gniazda ma nabudowaną strukturę wyglądającą na niedokończoną lub uszkodzoną. Funkcja tej części gniazda nie jest znana[15].

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN ogończyk wielki jest uznawany za gatunek bliski zagrożenia (NT, ang. Near Threatened)[3]. Wielkość populacji jest szacowana na więcej niż 6 tys., a mniej niż 15 tys. dorosłych osobników, a gatunek ten opisywany jest od rzadkiego do niepospolitego. BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako spadkowy ze względu na utratę i degenerację naturalnego habitatu tego gatunku[16].

Przypisy

  1. ↑ Synallaxis hypochondriaca, [w:] Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
  2. ↑ a b DenisD. Lepage DenisD., Great Spinetail Synallaxis hypochondriaca [online], Avibase [dostęp 2024-08-15]  (ang.).
  3. ↑ a b Synallaxis hypochondriaca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species  (ang.).
  4. ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Furnariidae Gray,GR, 1840 – garncarzowate – Horneros, foliage-gleaners and spinetails (Wersja: 2023-12-04). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-08-15].
  5. ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 197, 1999. 
  6. ↑ OsbertO. Salvin OsbertO., On birds collected in Peru by Mr. O. T. Baron, „Novitates Zoologicae”, 2, 1895, s. 14  (ang.).
  7. ↑ Derryberry i inni, Lineage diversification and morphological evolution in a large-scale continental radiation: the Neotropical ovenbirds and woodcreepers (Aves: Furnariidae), „Evolution”, 65, 2011, s. 2973–2986, DOI: 10.1111/j.1558-5646.2011.01374.x .
  8. ↑ RobbR. Brumfield RobbR., Proposal (529) to South American Classification Committee. Move Gyalophylax and Siptornopsis to Synallaxis [online], South American Classification Committee, 2012 [dostęp 2024-08-15] .
  9. ↑ a b Stopiglia i inni, Alpha taxonomy of Synallaxis stictothorax group (Aves: Passeriformes: Furnariidae): Synallaxis hypochondriaca Chapman, 1925 as a valid species, with a lectotype designation, „Vertebrate Zoology”, 70, 2020, s. 319–331, DOI: 10.26049/VZ70-3-2020-05 .
  10. ↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 8.1 [online], styczeń 2024 [dostęp 2024-08-15] .
  11. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ovenbirds, woodcreepers. IOC World Bird List (v14.1). [dostęp 2024-08-15]. (ang.).
  12. ↑ Alan P.A.P. Peterson Alan P.A.P., PASSERIFORMES FURNARIIDAE (incl. DENDROCOLAPTIDAE), Wersja 10.008 (2022.03.02) [online], Zoonomen Nomenclatural data [dostęp 2024-08-15]  (ang.).
  13. ↑ Synallaxis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-08-15]  (ang.).
  14. ↑ hypochondriaca, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2024-08-15]  (ang.).
  15. ↑ a b c d e Lloyd H.: Chinchipe Spinetail Synallaxis hypochondriaca, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. T. S. Schulenberg) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2024-08-15]. (ang.). Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji
  16. ↑ a b c Species factsheet: Synallaxis hypochondriaca [online], BirdLife International, 2024 [dostęp 2024-08-15]  (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
  • Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
  • GBIF: 7362067
  • identyfikator iNaturalist: 339662
  • NCBI: 644988