Obrona Rożyszcz

Obrona Rożyszcz

II wojna światowa, działania samoobrony polskiej w czasie rzezi wołyńskiej
Ośrodki samoobrony na Wołyniu w 1943 roku
Czas	siepień 1943 – marzec 1944
Miejsce	Rożyszcze, Wołyń
Terytorium	II Rzeczpospolita (pod okupacją niemiecką)
Przyczyna	ochrona ludności polskiej przed UPA
Wynik	Zwycięstwo samoobrony polskiej[1]
Strony konfliktu
polska samoobrona,  Armia Krajowa  Ukraińska Powstańcza Armia
Dowódcy
Jan Garczyński
brak współrzędnych

Obrona Rożyszcz — walki obronne we wsi Rożyszcze na Wołyniu przed siłami Ukraińskiej Powstańczej Armii w okresie między sierpniem 1943 a marcem 1944 roku. Ośrodek przetrwał do marca 1944 roku, tj. do zajęcia tych ziem przez Armię Czerwoną.

W 1937 roku Rożyszcze zamieszkiwało 6 470 mieszkańców. Etnicznie miasto było zdominowane przez Żydów, którzy stanowili 63% populacji. Pozostałymi mieszkańcami byli Polacy, Ukraińcy i Niemcy^[1]. Podczas niemieckiej okupacji w Rożyszczach stacjonował garnizon niemiecki, wspierany również przez siły węgierskie^[1]. W ostatnich dniach czerwca 1941 roku doszło do pogromu Żydów z udziałem Ukraińców. Następnie w mieście utworzono getto, które zlikwidowano w 1942 roku. Likwidacji getta towarzyszyły masowe zbrodnie na ludności żydowskiej, dokonywane przez Niemców^[1].

Pod koniec 1942 roku, w ramach działalności konspiracyjnej Obwodu AK Kiwerce, utworzono odcinek Rożyszcze, o kryptonimie „Koło”. Dowódcą tej jednostki został miejscowy nauczyciel, podchorąży Jan Garczyński, ps. „Gryf” i „Lama”^[1]. Grupa samoobrony w Rożyszczach liczyła 130 osób.^[2] Jan Garczyński zorganizował system samoobrony, obejmujący wiele okolicznych miejscowości m.in. Elżbietyn, Retówkę, Wasylówkę^[2]. Dzięki aktywności odcinka „Koło”, który wielokrotnie odpierał ataki bojówek UPA, uratowano wielu Polaków^[1].

Ze względu na obecność niemieckich i węgierskich sił oraz zorganizowaną samoobronę, do Rożyszcz napływali polscy uciekinierzy nawet z odległych miejscowości. Dodatkowo, w Rożyszczach istniał oddział Schutzmannschaften, zorganizowany przez Niemców do ochrony swoich obiektów, w którym służyli Polacy^[1].

W sierpniu 1943 Polacy z Rożyszcz pracujący w polu odparli przy pomocy samoobrony z Kopaczówki atak bojówki UPA^[1]. Tego samego miesiąca, w odpowiedzi na ostatnią akcję UPA Polacy spalili ukraińskie wsie Swóz i Sołtysy^[1], zabijając kilkudziesięciu Ukraińców, w tym cywilów^[2][3]. W styczniu 1944 roku samoobrona z Rożyszcz spaliła wieś Trościanka, zabijając około trzydziestu Ukraińców^[2][3]. Samoobrona w Rożyszczach, podobnie jak samoobrony w pobliskich miejscowościach (Rafałówka, Komarówka, Kolonia Wiszniów, oraz Antonówka) przetrwała do nadejścia Armii Czerwonej oraz odparła wszystkie ataki przeprowadzone przez upowców^[1][2].

W marcu 1944 po zajęciu wsi przez Sowietów doszło do rozwiązania odcinka „Koło” ^[1].

• GrzegorzG. Motyka GrzegorzG., Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”. Konflikt polsko-ukraiński 1943-1947, Kraków 2011, ISBN 978-83-08-04576-3 .
• GrzegorzG. Motyka GrzegorzG., Ukraińska partyzantka 1942-1960, Oficyna Wydawnicza RYTM, 2006, ISBN 83-88490-58-3 .
• WładysławW. Siemaszko WładysławW., EwaE. Siemaszko EwaE., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885 .