Nad pięknym modrym Dunajem

Nad pięknym modrym Dunajem (An der schönen blauen Donau, op. 314) – walc autorstwa Johanna Straussa II, skomponowany w 1867 roku^[1][2].

Johann Strauss napisał ten utwór na zamówienie Wiedeńskiego Męskiego Towarzystwa Śpiewaczego^[3][4]. Miał on być wykonany po raz pierwszy na karnawałowym koncercie Towarzystwa. Strauss, który przedtem nigdy nie komponował na chór zgodził pod warunkiem, że słowa powstaną dopiero po powstaniu walca, który zatytułował Nad pięknym modrym Dunajem^[3]. Tytuł ten nawiązywał do wiersza o Dunaju w Baja na Węgrzech, mieście rodzinnym poety Karla Becka^[5], który był autorem słów^[6]. Później Franz von Gernerth napisał nowy, bardziej oficjalny tekst pieśni^[5]. Premierowe wykonanie chóralne w dniu 15 lutego 1867 roku spotkało się z dość chłodnym przyjęciem. Popularność walc zyskał dopiero w wersji instrumentalnej^[7], a pierwsze takie wykonanie miało miejsce 18 lutego 1867 roku, pod dyrekcją samego kompozytora.

Utwór rozpoczyna się spokojnie rozbudowanym wstępem w tonacji A-dur z tremolującymi skrzypcami i rogiem, w stonowanym nastroju wypowiadający znajomy temat walca, któremu odpowiadają akordy staccato instrumentów dętych. Na chwilę wznosi się do głośnego pasażu, ale szybko cichnie w spokojnym charakterze jego początkowych taktów. Kontrastowa i szybka fraza w D-dur antycypuje walca, zanim trzy ciche, opadające nuty basowe wprowadzają pierwszą główną melodię walca.

Temat pierwszego walca to znany, delikatnie wznoszący się motyw triady, grany przez wiolonczele i rogi w tonice (D-dur) z towarzyszeniem harfy. Rytm walca wiedeńskiego jest akcentowany na końcu każdej 3-dźwiękowej frazy. Walc 1A triumfalnie kończy swoje rundy motywu, po czym walc 1B wkracza w tej samej tonacji; świetny nastrój jest nadal zuważalny.

Walc 2A wkracza spokojnie (nadal w D-dur) przed krótką, kontrastującą sekcją środkową w B-dur. Cały fragment się powtarza.

Bardziej ponury walc 3A zostaje wprowadzony w tonacji G-dur przed przelotną frazą melodyczną na ósemce (walc 3B). Następnie grana jest głośna intrada w tonacji g-moll. Walc 4A rozpoczyna się w nastroju romantycznym (w tonacji F-dur), po czym następuje bardziej radosny walc 4B w tej samej tonacji.

Po kolejnej krótkiej intradzie w A-dur, która przechodzi w fis-moll, dźwięczne klarnety wymawiają przejmującą melodię walca 5A w A-dur. Walc 5B jest kulminacją walca, przerywaną uderzeniami talerzy perkusyjnych.

Coda przywołuje wcześniejsze sekcje (3A i 2A), po czym wściekłe akordy rozpoczynają podsumowanie romantycznego walca 4A. Idylla zostaje przerwana, gdy walc ponownie powraca do słynnego tematu 1A. Również ta rekapitaulacja jest przerwana przez końcową codettę w formie odmiany tematu 1A, zawierająca dialog z trylującymi fletami, smyczkami i cicho brzmiącymi rogami, łącząca się z gwałtownym pasażem ósemkowym w ostatnich kilku nutach. Powtarzane akordy toniczne podkreślone są dźwiękiem werbla i jasno brzmiącą fioriturą.

Typowe wykonanie trwa około 10 minut i składa się z siedmiominutowego utworu głównego, który zakańcza trzyminutowa coda.

• Tekst utworu Nad pięknym modrym Dunajem (niem.)