Ludwik Hirszfeld
Ten artykuł dotyczy lekarza – bakteriologa i immunologa. Zobacz też: Ludwik Maurycy Hirszfeld – lekarz – chirurg i anatom. |
Data i miejsce urodzenia | 5 sierpnia 1884 | ||
---|---|---|---|
Data i miejsce śmierci | 7 marca 1954 | ||
Profesor nauk medycznych | |||
Specjalność: bakteriologia i immunologia | |||
Alma Mater | |||
Habilitacja | 1914 | ||
Profesura | 1931 | ||
Polska Akademia Nauk | |||
Status | członek rzeczywisty | ||
Nauczyciel akademicki | |||
Uczelnia | Uniwersytet w Heidelbergu | ||
Odznaczenia | |||
| |||
|
Ludwik Hirszfeld (ur. 5 sierpnia 1884 w Warszawie[1], zm. 7 marca 1954 we Wrocławiu)[2] – polski lekarz, bakteriolog i immunolog, twórca polskiej szkoły immunologicznej oraz nowej dziedziny nauki – seroantropologii.
Życiorys
Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej[3]. Studiował medycynę w Würzburgu i Berlinie. Uzyskał doktorat za pracę na temat aglutynacji, habilitację zaś (w wieku 30 lat) za pracę nad związkiem zjawisk odpornościowych i krzepliwości krwi. Pracował w Instytucie Badań Raka w Heidelbergu oraz w Zakładzie Higieny uniwersytetu w Zurychu. W czasie I wojny światowej uczestniczył w zwalczaniu epidemii tyfusu plamistego w Serbii oraz uczestniczył w organizowaniu tamtejszej służby zdrowia[2].
Po powrocie do Polski, od 1920 pracował w Państwowym Zakładzie Badania Surowic w Warszawie, włączonym później do współtworzonego przez niego Państwowego Zakładu Higieny (PZH)[2]. W latach 1924–1925 był dyrektorem Zakładu[4]. W latach 1924–1939 kierował PZH.
Od 1924 był profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej[2]. W 1926 habilitował się po raz drugi na Uniwersytecie Warszawskim jako bakteriolog i immunolog. Od 1930 członek czynny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego[5]. W 1931 roku został profesorem[1]. W latach 1931–1935 oraz 1947–1952 był prezesem Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów i Epidemiologów[2].
Około 1938 przy ul. Obrońców 27 na Saskiej Kępie wybudował willę (projekt Józefa Łowińskiego), w której zamieszkał wraz z rodziną[6].
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 zorganizował w mieście ośrodek przetaczania krwi[2]. Został zmuszony do zamieszkania w getcie warszawskim. Prowadził tam wykłady, pracował naukowo, a także – dzięki szczepionce przekazanej przez prof. Rudolfa Weigla ze Lwowa, nielegalnie przemyconej do getta – leczył chorych na tyfus plamisty. W lipcu 1942 dzięki pomocy rodziny Potockich uciekł z getta na stronę aryjską (wyjście w przebraniu z grupą robotników pracujących poza murami). Przez pewien okres ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem (z żoną i córką) w domu przedwojennej koleżanki, Laury z Przedpełskich Kenigowej, żony Mariana Keniga, a później w Wiślicy, w Starej Miłośnie k. Warszawy, u gospodarza Stanisława Kaflika w Klembowie koło Tłuszcza i w innych miejscach. Udawał urzędnika-dezynfektora, zmęczonego starszego pana, który pomaga żonie w zajęciach gospodarskich. W tym okresie analizował statystykę lekarską, pisał podręcznik immunologii, czytał dzieła Shakespeare’a w oryginale. W 1943 roku (po śmierci córki) spisał swoją autobiografię, która ukazała się w roku 1946 pt. „Historia jednego życia”[3][7].
Po wyzwoleniu Lublina w 1944 brał udział w tworzeniu Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej[2]. W 1945 przeniósł się do Wrocławia i podjął pracę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Wrocławskiego (był pierwszym dziekanem tego wydziału). W 1952 roku utworzył we Wrocławiu Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN (nazwany później jego imieniem) i został jego pierwszym dyrektorem[2]. Zorganizował również we Wrocławiu Ośrodek Badań Patologii Ciąży[2].
W 1952 został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i wszedł w skład jej prezydium[8].
Materiały archiwalne Ludwika Hirszfelda znajdują się w Archiwum Polskiej Akademii Nauk pod sygnaturą III-157[9].
Grób Ludwika i Hanny Hirszfeldów znajduje się na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu.
Osiągnięcia
Do jego najważniejszych osiągnięć naukowych należy praca nad grupami krwi. Prowadził ją w latach 1907–1911 wraz z Emilem von Dungernem w Zurychu. Odkrył wówczas prawa dziedziczenia grupy krwi (które zastosował do celów dochodzenia ojcostwa) i wprowadził oznaczenie grup krwi jako 0, A, B i AB, przyjęte na całym świecie w 1928[2]. Oznaczył również czynnik Rh i odkrył przyczynę konfliktu serologicznego, co uratowało życie wielu noworodkom.
W czasie pobytu na Bałkanach odkrył pałeczkę duru rzekomego C (Salmonella hirschfeldii)[2].
Wraz z żoną prowadził badania dotyczące różnic statystycznych w częstości występowania grup krwi w populacjach pochodzących z różnych obszarów geograficznych, zapoczątkowując nową dziedzinę nauki, seroantropologię[2]. Zajmował się również transfuzjologią i opracował zasady przetaczania krwi[2].
W 1950 r. był nominowany do nagrody Nobla w dziedzinie medycyny za wyjaśnienie zagadki zjawiska konfliktu serologicznego między matką a płodem. Otrzymał doktoraty honoris causa Uniwersytetu Praskiego (1950) i Instytutu w Zurychu (1951)[10].
Życie prywatne
Żoną Ludwika Hirszfelda była Hanna Hirszfeldowa, lekarka, pediatra i profesor nauk medycznych. Ich jedyna córka zmarła w czasie II wojny światowej[11].
Ważniejsze prace
- E. von Dungern, L. Hirszfeld, Über Vererbung gruppenspezifischer Strukturen des Blutes, 1910.
- L. Hirszfeld, Grupy krwi w zastosowaniu do biologii, medycyny i prawa, 1934
- L. Hirszfeld, Immunologia ogólna, 1948
- L. Hirszfeld, Dochodzenie ojcostwa w świetle nauki o grupach krwi, 1948
Odznaczenie
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w pracy naukowej i zawodowej (22 lipca 1951)[12]
- Order Orła Białego za pracę w serbskiej służbie zdrowia podczas I wojny światowej (Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, 1928)[13][14]
- Krzyż Komandorski Orderu Świętego Sawy za pomoc w pokonaniu epidemii w Serbii. Odznaczenie przyznał król Serbii Piotr I (Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, 1918)[14]
Upamiętnienie
- We Wrocławiu imię Ludwika Hirszfelda nosi plac, przy którym mieści się Dolnośląskie Centrum Onkologiczne.
- We Wrocławiu funkcjonuje założony przez Ludwika Hirszfelda w roku 1952 (był jego pierwszym dyrektorem) Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN imienia Ludwika Hirszfelda[15].
- Z okazji 130 rocznicy urodzin uczonego decyzją Rady Miejskiej Wrocławia okres od czerwca 2014 roku do maja 2015 roku został ogłoszony „Rokiem pamięci Ludwika Hirszfelda”.
- W styczniu 1979 imię Ludwika Hirszfelda nadano ulicy na warszawskim Ursynowie[16]. Imię Ludwika Hirszfelda noszą też ulice w Lublinie, Jeleniej Górze, Wałbrzychu, Jelczu-Laskowicach i Koninie.
- Poczta Polska, chcąc uczcić dokonania Polaków na świecie, wprowadziła w roku 2009 do obiegu cztery znaczki. Na znaczku o nominale 1,95 zł przedstawiono podobiznę Ludwika Hirszfelda[17].
- Na terenie Zakładu i Katedry Mikrobiologii Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu znajduje się aula poświęcona Ludwikowi Hirszfeldowi.
- Ludwikowi Hirszfeldowi poświęcono jeden z odcinków serii dokumentalnej Geniusze i marzyciele[18].
- 8 czerwca 2017 r. na dziedzińcu Serbskiego Towarzystwa Lekarskiego w Belgradzie odsłonięto popiersie profesora Ludwiga Hirszfelda autorstwa rzeźbiarki Gorany Čpajk[19]
- W 2018 roku podczas obchodów 100-lecia Wielkiej Wojny podobizna Ludwika Hirszfelda znalazła się na znaczku z serii 6 znaczków wydanych przez serbską pocztę. Umieszczono na nich podobizny 6 lekarzy: 3 serbskich i 3 zagranicznych (Vojislav J. Subotić, Mihajlo Petrović, Miloš Đ. Popović, Edward Ryan, William Hunter i Ludwik Hirszfeld)[19]
Pozostałe informacje
O badaniach Hirszfelda pisał Paweł Jasienica w książce Opowieści o żywej materii (1954). W 2019 roku ukazała się biografia Ludwika i Hanny Hirszfeldów autorstwa Urszuli Glensk.
Galeria
- Serbski znaczek z 2018 roku z podobizną L. Hirszfelda
- Ludwik Hirszfeld, zdjęcie wykonane w 1916 podczas wojny w Serbii
Przypisy
- ↑ a b StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa: Wyd. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 259 .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Wielka Encyklopedia PWN. Tom 11. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 331. ISBN 83-01-13735-5.
- ↑ a b Ludwik Hirszfled: Historia jednego życia. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1957, s. 416.
- ↑ Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Generalna Dyrekcja Służby Zdrowia, 1924, s. 3 .
- ↑ Reprezentanci nauk medycznych, zmarli członkowie AU w Krakowie, PAU, TNW i PAN, Katedra Historii Medycyny UJ CM.
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001, s. 167. ISBN 83-915407-0-7.
- ↑ Piotr Hübner. Życie poświęcone chorobom. „Forum Akademickie”, 2020. forumakademickie.pl.
- ↑ Członkowie PAN: Skorowidz.
- ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-03-15].
- ↑ Людвік Гіршфельд: найцікавіше з досліджень варшавського медика - iwarsaw.eu [online], 9 lutego 2023 [dostęp 2023-02-09] (ukr.).
- ↑ Ludwik Hirszfled: Historia jednego życia. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1957, s. 368.
- ↑ M.P. z 1951 r. nr 76, poz. 1043.
- ↑ Ko su Ludvik i Hana Hiršfeld - Društvo - Dnevni list Danas [online], 26 lipca 2017 [dostęp 2023-04-22] (serb.).
- ↑ a b RomanR. Aftanazy RomanR., Zakład Mikrobiologii Lekarskiej, „Świat i Życie”, 2 (10), Katowice, 9 marca 1947, s. 3-4 (pol.).
- ↑ IITD PAN Wrocław – O nas [online], www.iitd.pan.wroc.pl [dostęp 2016-06-14] .
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 333. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ Polacy na świecie – Michał Sędziwój(2011; Nr kat.:4379). [w:] Poczta Polska [on-line]. filatelistyka.poczta-polska.pl/. [dostęp 2015-08-11].
- ↑ Geniusze i Marzyciele w bazie filmpolski.pl
- ↑ a b SEVENTY YEARS OF THE SECTION FOR THE HISTORY OF MEDICINE OF THE SERBIAN MEDICAL SOCIETY [online], s. 158 [dostęp 2023-04-22] .
Bibliografia
- Ludwik Hirszfeld: Historia jednego życia, Czytelnik, Warszawa, 1946, Pax, Warszawa, 1967, 1989, Czytelnik, Warszawa, 2000, ISBN 83-07-02731-4.
- GrzegorzG. Fedorowski GrzegorzG., Ludwik Hirszfeld, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1985, ISBN 83-10-08683-0, OCLC 233516394 .
- WaldemarW. Kozuschek WaldemarW., Ludwik Hirszfeld (1884-1954). Rys życia i działalność naukowa, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, ISBN 83-229-2653-7, OCLC 69500664 .
- Agnieszka Krzemińska, Psucie krwi, [w:] „Polityka”, 2013, nr 42, s. 87–89.
- Urszula Glensk, Hirszfeldowie. Zrozumieć krew, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2019, ISBN 978-83-242-3598-8.
Linki zewnętrzne
- Lekarz mikrobiolog, immunolog i serolog, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego i Warszawskiego
- Sylwetka prof. Ludwika Hirszfelda w PKF na stronie KronikaRP
- PWN: 3911948
- Treccani: ludwik-hirszfeld
- PAN: HIRSZFELD, Ludwik