Kurzawka bagienna
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | grzyby | ||
| Gromada | podstawczaki | ||
| Klasa | pieczarniaki | ||
| Rząd | pieczarkowce | ||
| Rodzina | purchawkowate | ||
| Rodzaj | kurzawka | ||
| Gatunek | kurzawka bagienna | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Bovista paludosa Lév. Annls Sci. Nat., Bot., sér. 3 5: 163 (1846) | |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |||
 | |||
| |||
Kurzawka bagienna (Bovista paludosa Lév) – gatunek grzybów z rodziny purchawkowatych (Lycoperdaceae)[2].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Bovista, Lycoperdaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].
Synonimy:
- Bovistella paludosa (Lév.) Pat. 1902
- Calvatia paludosa (Lév.) De Toni 1888[3].
Nazwę polską podała Wanda Rudnicka-Jezierska w 1991 r.[4]
Morfologia
- Owocnik
Młody kulistawy, z wiekiem nabiera gruszkowatego kształtu, o średnicy 1-4 (do 6) cm i wysokości do 3,5 cm, zwężona część dołeczkowata lub pomarszczona. Osłona zewnętrzna początkowo biała, z czasem szarzeje i staje się włóknista, żyłkowata, w końcu odpada – dłużej zachowuje się w zagłębieniach i dołeczkach powierzchni endoperydium. Osłona wewnętrzna pergaminowata, żółtobrązowa, czerwonobrązowa do czarnobrązowej, z wiekiem z metalicznym, szarosrebrnym połyskiem. Pęka na szczycie, tworząc nieregularny otwór z płatowatym brzegiem. Wnętrze (gleba) w miarę dojrzewania oliwkowe, oliwkowobrązowe, dojrzałe brązowooliwkowe[5][6]. Podglebie komorowate, tej samej barwy co gleba. Wypełnia cała trzonowatą część owocnika i stopniowo przechodzi w glebę. Kolumelli brak[7].
- Cechy mikroskopowe
Zarodniki kuliste lub kulistawe, punktowane do słabobrodawkowatych, żółtawe[8], 4-5 µm średnicy, z długą prostą, hialinową, łagodnie zwężoną na końcu sterygmą 6,5-15 µm długości[6] i żółtą kroplą w środku. Włośnia o barwie od oliwkowobrązowej do brązowej, elastyczna, dichotomicznie rozgałęziona, przy czym boczne odgałęzienia są pętelkowato wygięte, a ich końce zwężające się i ostro zakończone. Główny pień włośni ma grubość 6-12 µm, jest krótki i tworzy oddzielną komórkę o małym świetle i grubych ścianach. Nie posiada ona jamek, ma natomiast rzekome przegrody. Brak nibywłośni[7].
Występowanie i siedlisko
Opisano występowanie tego gatunku tylko w Europie[9]. W Polsce gatunek rzadki. Do 2020 r. podano 6 stanowisk historycznych i 8 współczesnych[10]. Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów[11]. Gatunek znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status V – gatunek narażony, który w najbliższej przyszłości zapewne przesunie się do kategorii wymierających, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[12]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Szwajcarii, Niemczech, Anglii, Estonii, Norwegii, Szwecji, Finlandii, Czechach i Słowacji[4]. W Polsce w latach 1995–2004 objęty ochroną częściową, w latach 2004–2014 – ochroną ścisłą, od 2014 ponownie ochroną częściową[10].
Saprotrof. Występuje na torfowiskach oraz miejscach podmokłych z dużą zawartością wapnia, wśród mchów, na niżu i w górach[8]. Wyrasta późnym latem i jesienią[7].
Przypisy
- ↑ Bovista paludosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Index Fungorum [online] [dostęp 2016-07-27] .
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2016-08-10] .
- ↑ a b WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .
- ↑ MarekM. Snowarski MarekM., Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-776-4 .
- ↑ a b kurzawka bagienna – Bovista paludosa [online], grzyby.pl [dostęp 2016-06-19] .
- ↑ a b c WandaW. Rudnicka-Jezierska WandaW., Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales), Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991, ISBN 83-85444-01-7 .
- ↑ a b kurzawka bagienna (Bovista paludosa) – Atlas [online], nagrzyby.pl [dostęp 2016-07-27] .
- ↑ Występowanie Bovista paludosa na świecie (mapa). Discover Life Maps. [dostęp 2016-08-10].
- ↑ a b AnnaA. Kujawa AnnaA., MałgorzataM. Ruszkiewicz-Michalska MałgorzataM., Izabela L.I.L. Kałucka Izabela L.I.L. (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4 .
- ↑ Aktualne stanowiska kurzawki bagiennej w Polsce [online] [dostęp 2016-07-27] .
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5 .
