Kazimierz Grus

Kazimierz Grus (ur. 23 sierpnia 1886 w Murzynnie, zm. 30 czerwca 1955 w Łodzi) – karykaturzysta, rysownik, ilustrator książek.

Urodził się 23 sierpnia 1886, w rodzinie Franciszka i Marii z domu Krauze^[1]. Uczył się poligrafii w Grudziądzu, następnie wysłany do Lipska, a potem studiował ekonomię polityczną w Liège w dzisiejszej Belgii. Od strony artystycznej kształcił się w Berlinie i Paryżu. Rozpoczynał publikować w „Tęczy” (1911–1912)^[2], „Musze” (1911–1916) i „Tygodniku Ilustrowanym” (1913). Z racji tego, że po rozpoczęciu wojny został internowany do Rosji, rysował w moskiewskim „Budilniku” (1917) i petersburskim „Satirikonie” (1917–1918). W roku 1918 wrócił na ziemię polską do Lwowa, gdzie podjął współpracę z pismem „Szczutek”, którego przez pewien czas był również redaktorem artystycznym.

Po pierwszym powstaniu śląskim (16/17 – 24 sierpnia 1919) udał się tam wraz z żoną Mają Berezowską, gdzie rysował w „Kocyndrze” i działał na rzecz przyłączenia Śląska do Polski. W 1924 roku przebywał w Warszawie i redagował „Kanarka”. Około 1926 roku, po rozejściu się z Berezowską, zamieszkał na krótko w miasteczku Nowe w obecnym kujawsko-pomorskim.

W latach 30. mieszkał w Poznaniu, gdzie współpracował z „Ilustracją Polską”, „Kurierem Poznańskim”, ale przede wszystkim publikował w „Cyruliku Warszawskim”, „Kolcach”, „Żółtej Musze” i „Śmiechu”, „Kurjerze Poznańskim”.

Wraz z Tadeuszem Hernesem był autorem komiksu dla dzieci pt. Ucieszne przygody obieżyświatów^[3].

W okresie międzywojennym – podobnie jak Maja Berezowska – opublikował wiele karykatur odbieranych obecnie jako antysemickie. Kilkadziesiąt takich rysunków pokazano w 2013 r. na wystawie w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie^[4]. Z drugiej strony utrzymywał przyjacielskie kontakty z Julianem Tuwimem – poetą żydowskiego pochodzenia^[5]. Jednocześnie opublikował też wiele karykatur odbieranych obecnie jako antyniemieckie^[6] i antyrosyjskie^[7].

Grus posiadał szerokie spektrum zainteresowań artystycznych, ponieważ tworzył karykatury, rysunki, ilustracje książkowe oraz plakaty. Specjalizował się w karykaturze społeczno-politycznej i obyczajowej. Był znany z tego, że potrafił oddać po mistrzowsku charakter poszczególnych zwierząt, a szczególnie jego umiejętności w tej dziedzinie odsłoniły się w rysunkach przeznaczonych dla dzieci i młodzieży. Stał się znany jako ilustrator popularnych książek dla dzieci i młodzieży: Marii Kownackiej O szewczyku Łukaszku co szył buty dla ptaszków; Kornela Makuszyńskiego Wesoły zwierzyniec; Bronisławy Ostrowskiej Szklana Góra; O małpce Kiki i słoniach (również napisał wierszowany tekst do tej książeczki), oraz książek Jana Żabińskiego: Jak powstała trąba słonia; Jak się zwycięża; Któż by przypuszczał?… To i owo o zwierzętach; Na srogim lwie; To i owo o wężach. Stworzył on również serię rysunków ilustrujących frazeologizmy widziane oczyma dziecka - zbiór części tych rysunków został opublikowany w albumie 250 razy Mały Kazio^[8]. Został wydany nakładem czasopisma Karuzela i zawierał 250 rysunków Kazimierza Grusa^[9]

W czasie II wojny światowej ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem w okupowanej Warszawie. Po wojnie zamieszkał w Łodzi przy ul. Piotrkowskiej 26 i rysował zwłaszcza do „Szpilek”. Pod koniec życia ożenił się powtórnie z Zofią, z domu Risop.

W 1950 otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną III stopnia w dziale plastyki za twórczość w dziedzinie karykatury politycznej^[10].

Jako artysta niezależny politycznie nie chciał się włączyć w nurt obowiązującej wówczas propagandy, dlatego od początku lat 50. XX w. nie mógł publikować. Żył wówczas bardzo skromnie, zachorował na wątrobę i zmarł po ciężkiej chorobie w 1955 roku^[11].

• 23 sierpnia 2015 roku w rodzinnym Murzynnie odsłonięto ku jego pamięci tablicę.
• W 2023 roku w ramach cyklu reportaży Urszuli Guźleckiej, opowiadającego o związkach wybitnych Polaków pochodzących z małych miejscowości na Kujawach i Pomorzu^[12] telewizja Bydgoszcz wyemitowała odcinek poświęcony Kazimierzowi Grusowi z podtytułem Kazio z Murzynna^[13].

• Husarski Wacław, Karykatura w Polsce, t. 8, Warszawa 1926, s. 22.
• M. J., Kazimierz Grus nie żyje, [w:] „Łódzki Express Ilustrowany”, 1 VII 1955, s. 1.
• Zaruba Jerzy, Grus nie żyje, [w:] „Szpilki”, 17 VII 1955, s. 6–7.
• Kazimierz Grus, b.a.w., Szpilki, 22 lipca 1956, s. 5.
• Witz Ignacy, Zaruba Jerzy, 50 lat karykatury polskiej, Warszawa 1961, s. 9–36.
• Zaruba Jerzy, Z pamiętników bywalca, Warszawa 1968, s. 82, 85–88, 90–91, 149–150, 164.
• Słownik Artystów Polskich i obcych w Polsce działających. t. 2, red. Maurin-Białostocka Jolanta i in., Wrocław 1975, s. 499–501.
• Lipiński Eryk, Drzewo Szpilkowe, Warszawa 1976, s. 29, 77, 87, 102, 127, 131, 149, 191, 196.
• Górska Hanna, Lipiński Eryk, Z dziejów karykatury polskiej, Warszawa 1977, s. 123–257.
• Lipiński Eryk, Pamiętniki, Warszawa 1990, s. 232–234.
• Chadrysiak Danuta, Kazimierz Grus (1885–1955), Inowrocław 1992, s. 26.
• Ruszyc Ferdynand, Urbański Jacek, Karykaturzyści Polscy. Antologia biograficzna od początku do współczesności, Warszawa 1994, s. 79–80.
• Stołecka Krystyna, Dopisuję cień, [w:] „Tygiel Kultury”, nr 1–3 2001, s. 31–38.
• Stołecka Krystyna, Sargasy, Łódź 2003, s. 15–19.
• Rusek Adam, Leksykon polskich bohaterów i serii komiksowych, Warszawa 2007, s. 105–106, 165–166, 175.
• Prusowski Wojciech, Wielki zapomniany we własnej ojczyźnie, [w:] „Express Bydgoski”, 27 II 2009, s. 3.
• Prusowski Wojciech, Życie i twórczość Kazimierza Grusa (1885–1955); praca dyplomowa - WSKSiM, Toruń 2009, 73+25s.