Kazimierz Demel
 prof. dr hab. dr h.c. Kazimierz Demel (1889–1978) | |||
| Pełne imię i nazwisko | Kazimierz Konstanty Demel | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 9 marca 1889 | ||
| Data i miejsce śmierci | 27 września 1978 | ||
| Narodowość | polska | ||
| Odznaczenia | |||
      | |||
| |||
Kazimierz Demel (ur. 9 marca 1889 w Zawodziu[1], zm. 27 września 1978 w Gdyni) − hydrobiolog, pionier polskich badań na morzu, znawca flory i fauny Bałtyku.
Życiorys
Urodził się w rodzinie Bolesława, doktora chemii, dyrektora w fabryce chemicznej, i Marii z Ostrowskich. W 1908 ukończył szkołę średnią Emiliana Konopczyńskiego w Warszawie[2][3]. Po zdaniu matury podjął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Lwowskim, skąd po roku przeniósł się na wydział przyrodniczy Uniwersytetu Genewskiego. W 1912 otrzymał tytuł magistra i rozpoczął pracę na miejscu jako asystent w Zakładzie Zoologii. W 1913 powrócił do kraju z powodu choroby ojca, nostryfikując swój dyplom na Uniwersytecie Jagiellońskim. W tym czasie rozpoczął pracę w Warszawskim Towarzystwie Naukowym, co dało mu możliwość odbycia staży naukowych w Villefranche-sur-Mer (Prowansja) i Murmańsku, podczas których ostatecznie skierował swoją uwagę zagadnieniom związanym z biologią morza. W 1916 podczas I wojny światowej został przymusowo wcielony do armii rosyjskiej, skąd po roku udało mu się przejść do organizowanego na terenie Białorusi I Korpusu Polskiego, pod dowództwem gen. J. Dowbora-Muśnickiego. Po zakończeniu działań wojennych zgłosił się ponownie jako ochotnik do służby wojskowej, odbywając kampanię na froncie wołyńskim. Uczestniczył w III powstaniu śląskim, był adiutantem osobistym naczelnego komendanta ppłk. Macieja Mielżyńskiego ps. „Nowina-Doliwa”[2].
W 1923 podjął pracę w Morskim Laboratorium Rybackim, mieszczącym się początkowo na Helu[1], później (w związku ze zmianami organizacyjnymi i przemianowaniu jednostki na Morski Instytut Rybacki) w Gdyni. Pracę doktorską z dziedziny biologii morza obronił w 1938 na Uniwersytecie Jagiellońskim. W sierpniu 1939 ponownie zgłosił gotowość do służby, jednak z uwagi na przekroczony 50. rok życia jego wniosek nie został przyjęty. Wojnę spędził w Warszawie, angażując się w tajną działalność dydaktyczną, a po jej zakończeniu powrócił do Gdyni. Tutaj rozpoczął energiczne starania mające na celu odtworzenie macierzystego Laboratorium, w którym szybko został zastępcą kierownika. W 1950 uzyskał habilitację, siedem lat przed otrzymaniem godności profesora zwyczajnego. W latach 1951−1960 pracował jako kierownik Działu Oceanograficznego MIR oraz członek jego Rady Naukowej; potem przeszedł na emeryturę, nie zaprzestając pracy twórczej.
Poza badaniami prowadzonymi w Morskim Instytucie Rybackim prowadził wykłady w Wyższej Szkole Handlu Morskiego oraz na wydziale rybackim Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie. Był wieloletnim członkiem Międzynarodowej Rady Badań Morza w Kopenhadze. Napisał ponad 250 dzieł, w tym wiele podręczników (m.in. bardzo cenione Życie morza, Biologię morza, Zwierzę i jego środowisko czy Morza i oceany) i opracowań popularnonaukowych. W 1963 został doktorem honoris causa Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie[4].
Od 1924 był mężem Jeanne Salamagne[2].
Spoczywa w starej alei zasłużonych na cmentarzu Witomińskim (kwatera 77-22-17)[5].
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (16 lipca 1955)[6]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)[7]
- Krzyż Walecznych[2]
- Złoty Krzyż Zasługi (1938)[8]
- Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi II klasy[2]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (16 marca 1955)[9]
Nagrody
- Nagroda Państwowa III stopnia za dorobek naukowy w dziedzinie biologii polskiego Bałtyku (1951)[10]
- Nagroda Miasta Gdyni za całokształt działalności naukowej (1959)[8]
- Nagroda „Problemów” za osiągnięcia w popularyzowaniu oceanologii i biologii mórz (1969)[11]
Upamiętnienie
Morski Instytut Rybacki od 1992 przyznaje odznaczenie, Medal im. Profesora Kazimierza Demela, „za wybitne osiągnięcia naukowe i organizacyjne w badaniach oraz w popularyzacji wiedzy o morzu w dziedzinach: biologii, ekologii i rybactwa”.
W 2009 Kapituła Zasłużonych Ludzi Morza nadała Kazimierzowi Demelowi honorowy tytuł „Zasłużony Człowiek Morza”, co upamiętnia tablica w kształcie róży wiatrów wmurowana w Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza w Rewie, gmina Kosakowo położona nad Zatoką Pucką[12].
Przypisy
- ↑ a b StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 138 .
- ↑ a b c d e Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 56–57. [dostęp 2021-07-10].
- ↑ Jubileusz 70-lecia Wydziału Nauk o Żywności i Rybactwa. Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Szczecin 2022, s. 82-83
- ↑ 50 lat Wydziału Rybactwa Morskiego i Technologii Żywności. Akademia Rolnicza w Szczecinie 2001, s. 51. ISBN 909186-6-8.
- ↑ Cmentarze Komunalne w Gdyni [online], gdynia.grobonet.com [dostęp 2024-07-20] .
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 95, poz. 1224 „za zasługi w pracy zawodowej w dziedzinie Żeglugi”.
- ↑ M.P. z 1951 r. nr 75, poz. 1029 „za zasługi w pracy naukowej i zawodowej”.
- ↑ a b LidiaL. Rumel-Czarnowska LidiaL., Demel Kazimierz (1889−1978) [online], Oficjalny serwis internetowy miasta Gdynia [dostęp 2024-07-20] (pol.).
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 104, poz. 1411 - Uchwała Rady Państwa z dnia 16 marca 1955 r. nr 0/407 - na wniosek Ministra Żeglugi.
- ↑ Nagrody państwowe za 1951 r. za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki. „Głos Koszaliński”. Rok III, Nr 201 (822), s. 6, 26 kipca 1951. Koszalin: KW PZPR. [dostęp 2024-07-20].
- ↑ Nagrody „Problemów” 1969, „Stolica”, R. 24, nr 51–52 (1150–51), 21–28 grudnia 1969, Warszawa, s. 22 .
- ↑ Demel Kazimierz Konstanty (1889−1978) [online], genealogia.okiem.pl [dostęp 2024-07-20] .
Bibliografia
- Małgorzata Sokołowska, Sławomir Kitowski: Ulice Gdyni. Gdynia: Sławomir Kitowski, 2001, s. 63. ISBN 839064291-3.
- Małgorzata Sokołowska: Encyklopedia Gdyni. Gdynia: Verbi Causa, 2006, s. 130. ISBN 83-921571-8-4.
- MIR: Medal im. Kazimierza Demela. [dostęp 2009-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-11)]. (pol.).
- Wszystko o Gdyni – Historia. [dostęp 2009-09-08]. (pol.).
- Jerzy A. Chmurzyński: Polish Ethological Society. 15 listopada 1999 r. [dostęp 2009-09-08]. (pol.).
- Mirosław Kuklik: Dzieje Helu. [dostęp 2009-09-08]. (pol.).
