Józefa Dmoch

Zasugerowano, aby zintegrować ten artykuł z artykułem Józef Dmoch .

Uzasadnienie:  Patrz Dyskusja_wikipedysty:Foks17#Sugestia_scalenia

Józefa Dmoch (ur. 1898, zm. 15 lipca 1943^[1]) – polska rolniczka, stracona za pomaganie Żydom podczas II wojny światowej.

Józefa Dmoch wraz z mężem Józefem i siódemką dzieci (jedno przedwcześnie zmarło) mieszkała we wsi Helenów na Mazowszu. Rodzina utrzymywała się z niewielkiego gospodarstwa. Józef nadto zajmował się rymarstwem^[1].

Do wybuchu wojny rodzina Dmochów miała regularne kontakty z członkami lokalnej społeczności żydowskiej, ponieważ często sprzedawali swoje produkty na targu w Stanisławowie^[1].

Po wprowadzeniu niemieckiej okupacji w 1939 w gminie Ręczaje, do której należała wtedy wieś Helenów, aktywny był ruch oporu. Zaangażowany weń był także najstarszy syn Dmochów – Jan. Z kolei w samym Stanisławowie utworzono getto. Po jego likwidacji, części Żydom udało się zbiec. Dmochowie ukryli w swoim gospodarstwie około dziesięciorga Żydów. Żydzi za dnia przebywali w kryjówce w oborze, powyżej miejsca, gdzie znajdowały się zwierzęta. Wychodzili jedynie, kiedy było ciemno^[1].

W lipcu 1943 kryjówka została odkryta przez niemiecką ekspedycję. Część Żydów zastrzelono podczas próby ucieczki z obory. Sześciu udało się zbiec. Dzieci Dmochów wydostały się przez okna i ukryły się w lesie oraz w zbożu. Niemcy wtargnęli do gospodarstwa i przeszukali je. Małżeństwo Dmochów przewieziono do siedziby Gestapo w Radzyminie. Po drodze aresztowano także podsołtysa Jana Kowalskiego i jego żonę Ludwikę za to, że nie poinformowali o tym, że Dmochowie ukrywają Żydów^[1].

Schwytanych Żydów zastrzelono bez sądu. Małżeństwa Dmochów i Kowalskich poddano przesłuchaniom i torturom. Po kilku dniach Dmochów oraz Jana Kowalskiego skazano na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok wykonano 15 lipca 1943. Ich ciała zakopano we wspólnym grobie w lesie pod Radzyminem^[1]. Ludwikę Kowalską, dzięki wstawiennictwu Józefy Dmoch, zwolniono z aresztu^[2].

14 czerwca 2022 w Poświętnem z inicjatywy Instytutu Pileckiego uroczyście odsłonięto tablicę upamiętniającą małżeństwo Dmochów oraz Jana Kowalskiego w ramach projektu Zawołani po imieniu^[2]. W wydarzeniu uczestniczyli między innymi wnuk Jana Kowalskiego – Wojciech Kowalski oraz wnuczka Józefa i Józefy Dmochów – Grażyna Prostko^[3].