Gustaw I Waza
Omnis potestas a Deo est Cała władza pochodzi od Boga | |||
Król Szwecji | |||
Okres | od 6 czerwca 1523 | ||
---|---|---|---|
Koronacja | 12 stycznia 1528 | ||
Poprzednik | Chrystian II | ||
Następca | Eryk XIV Waza | ||
Dane biograficzne | |||
Dynastia | Wazowie | ||
Data urodzenia | 12 maja 1496 | ||
Data śmierci | 29 września 1560 | ||
Miejsce spoczynku | Katedra w Uppsali | ||
Ojciec | Eryk Johansson Waza | ||
Matka | Cecylia Månsdotter (Eka) | ||
Dzieci | Eryk XIV Waza | ||
|
Gustaw I Waza (ur. 12 maja 1496, zm. 29 września 1560 w Sztokholmie) – król Szwecji od 6 czerwca 1523[1], założyciel dynastii Wazów, ojciec królów Eryka XIV, Jana III Wazy i Karola IX Wazy. Zerwał unię kalmarską i wprowadził monarchię dziedziczną rozpoczynając tym samym budowę silnego państwa narodowego. Ogłosił przyjęcie przez Szwecję luteranizmu i przeprowadził reformę Kościoła. Powołał stałą armię narodową. Wprowadził Szwecję w epokę nowożytną. Za jego panowania ukształtowały się instytucje państwowe (rada królewska Riksråd, sejm stanowy Riksdag), a Szwecja stała się potęgą bałtycką i państwem liczącym się w Europie.
6 czerwca, rocznica wyboru Gustawa I na króla (1523) jest w Szwecji świętem narodowym i dniem wolnym od pracy[2].
Życiorys
Gustaw Waza był szwedzkim możnym. W wyniku rozprawy z opozycją dokonanej w listopadzie 1520 przez króla Chrystiana II Oldenburga, ojciec Gustawa Wazy został skazany na śmierć (Krwawa łaźnia sztokholmska). W początkach 1521 stanął na czele powstania przeciw Duńczykom, którego głównymi siłami byli chłopi i górnicy z regionu Dalarna. Jeszcze w tym samym roku powstańcy odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Västerås, a Gustaw Waza został wybrany na regenta Szwecji. 6 czerwca 1523 zgromadzenie stanów zwołane w Strängnäs ogłosiło Gustawa Wazę królem – ostatecznie zerwano unię kalmarską z Danią i Norwegią[3]. W Danii bunt tamtejszej szlachty obalił Chrystiana II, a nowy król duński Fryderyk I uznał tytuł Gustawa.
W 1527 Gustaw I Waza, który zawdzięczał tron ruchowi ludowemu, zwołał do Västerås zjazd przedstawicieli wszystkich stanów, duchowieństwa, szlachty, mieszczaństwa, jak również wolnych chłopów. Ukształtował się w ten sposób specyficzny skład nowożytnego sejmu szwedzkiego[4]. Ogłosił przyjęcie przez Szwecję luteranizmu i przeprowadził sekularyzację większości dóbr ziemskich Kościoła. Przejęcie licznych majątków znacznie wzmocniło pozycję Korony. W 1529 reformę religijną potwierdził synod szwedzkich dostojników kościelnych w Örebro. Głową Kościoła narodowego stał się król, który mianował swojego intendenta do spraw kościelnych.
W 1544 Gustaw I na sejmie w Västerås przeprowadził uchwałę o wprowadzeniu dziedziczności tronu i powołał stałą armię narodową w oparciu o dawną instytucję pospolitego ruszenia[5].
Gustaw Waza dbał także o rozwój ekonomiczny królestwa. Zawarł umowę handlową i sojusz polityczny z Francją (1542), popierał rozwój szwedzkiego górnictwa. W 1533 anulował przywileje kupców hanzeatyckich, co wywołało wojnę z Lubeką (1534–1535). Szwedzi zwyciężyli w sojuszu z Duńczykami i kupcy lubeccy musieli zrezygnować z przysługujących im monopoli.
Rodzina
Był trzykrotnie żonaty. 24 września 1531 poślubił Katarzynę, córkę Magnusa I, księcia saskiego na Lauenburgu[6]. Owdowiał 23 września 1535. Po raz drugi ożenił się 1 października 1536 z Małgorzatą Leijonhufvud. Druga żona Gustawa I zmarła 26 sierpnia 1551. Po raz trzeci ożenił się 22 sierpnia 1552. Trzecią żoną Gustawa została Katarzyna Stenbock[7].
Z pierwszą żoną miał jednego syna:
- Eryka (1533-1577), następcę Gustawa na szwedzkim tronie.
Druga żona urodziła mu 10 dzieci:
- Jan (1537–1592), książę Finlandii, król Szwecji
- Katarzyna (1539–1610), żona Edzarda II, księcia wschodniofryzyjskiego
- Cecylia (1540–1627), żona Krzysztofa II, margrabiego badeńskiego
- Magnus (1542–1595), książę Östergötlandu
- Karol (1544),
- Anna Maria (1545–1610), żona Jerzego Jana I, palatyna Veldenz,
- Sten (1546–1547),
- Zofia (1547–1611), żona Magnusa II, księcia saskiego na Lauenburgu
- Elżbieta (1549–1598), żona księcia Krzysztofa meklemburskiego
- Karol (1550–1611), książę Södermanlandu, król Szwecji.
Trzecie małżeństwo Gustawa było bezdzietne.
Przypisy
- ↑ Adam Kersten: Historia Szwecji. Wrocław: Ossolineum, 1973, s. 140.
- ↑ informacja o zmianie ustawy (SFS nr:1989:253) o dniach wolnych od pracy -SFS nr:2004:1320. [dostęp 2010-01-13]. (szw.).
- ↑ Larsson 2009 ↓, s. 106.
- ↑ Larsson 2009 ↓, s. 154.
- ↑ Larsson 2009 ↓, s. 317.
- ↑ Larsson 2009 ↓, s. 215.
- ↑ W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959, tabl. 37.
Bibliografia
- Lars-OlofL.O. Larsson Lars-OlofL.O., Gustaw Waza – Ojciec państwa szwedzkiego czy tyran?, Warszawa: Wydawnictwo „PIW”, 2009, ISBN 978-83-06-03167-6 ..
- W.W. Dworzaczek W.W., Genealogia, t. I-II, Warszawa: Inst. Historii PAN, 1959 .
- AdamA. Kersten AdamA., Historia Szwecji, Wrocław: Ossolineum, 1973 .
- p
- d
- e
Englingerowie |
|
---|---|
Stenkilowie |
|
Swerkerydzi i Erykidzi |
|
Folkungowie |
|
dynastia meklemburska |
|
okres unii kalmarskiej |
|
Wazowie |
|
Wittelsbachowie |
|
Dynastia Heska |
|
Oldenburgowie |
|
Bernadotte |
|
- p
- d
- e
Księstwo Finlandii panowanie szwedzkie (1249–1581) (księstwo od 1284) |
| ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Wielkie Księstwo Finlandii panowanie szwedzkie (1581–1809) |
| ||||||||||
Wielkie Księstwo Finlandii panowanie rosyjskie (1809–1917) |
| ||||||||||
Królestwo Finlandii (1917–1919) |
|
- 1919 – zniesienie monarchii, ustanowienie Republiki Finlandii.
- PWN: 3908987
- Britannica: biography/Gustav-I-Vasa
- Universalis: gustave-ier-vasa
- БРЭ: 1936742
- NE.se: gustav-vasa, gustav-i
- Uppslagsverket Finland: GustavIVasa
- SNL: Gustav_1._Vasa
- VLE: gustavas-i-vaza
- Catalana: 0031853
- DSDE: Gustav_1._Vasa, Gustav_Vasa
- Hrvatska enciklopedija: 23844