Czarodziejski okręt

Czarodziejski okręt
Autor

Władysław Umiński

Typ utworu

powieść przygodowo-marynistyczna i fantastycznonaukowa

Wydanie oryginalne
Język

polski

Data wydania

1914

Czarodziejski okręt – powieść przygodowa (robinsonada marynistyczna i fantastycznonaukowa) dla młodzieży Władysława Umińskiego z 1914 roku (w odcinkach; wydanie książkowe z 1916 roku).

Powieść opowiada o przygodach milionerki spędzającej urlop na bezludniej wyspie, i poszukującym jej małżonku, który wyrusza na wyprawę przy pomocy tytułowego, technologicznie zaawansowanego, okrętu.

Historia wydań

Powieść była opublikowana najpierw w ilustrowanym magazynie Przyjaciel Młodzieży w latach 1914–1915 w odcinkach (nr 27-52 w 1914 i nr 1-28 w 1915 )[1], a następnie wydana jako książka w 1916 w wydawnictwie Gebethner i Wolff. Kolejne edycje miały miejsce w latach 1925 i 1933[2].

Fabuła

Młoda amerykańska arystokratka i milionerka, znudzona cywilizacją, zamieszkuje na rzekomo bezludnej wyspie. Na jej poszukiwanie wyrusza jej mąż na tytułowym „czarodziejskim okręcie”, w rzeczywistości nie magicznym tylko bardzo nowoczesnym, wyposażonym w zaawansowane środki łączności i hydroplan[3][1][4].

Analiza

Powieść jest zaliczana do gatunku robinsonad[5][6] i literatury marynistycznej[7]. Jak wiele innych utworów Umińskiego, książka ta jest też uważana za inspirowaną twórczością Julesa Verne'a, powtarzając jego pomysły takie, jak „mistyfikacji bezludnej wyspy i potraktowanie robinsonady w sposób groteskowy”[8]. Powieść została określona jako "nietypowa" dla Umińskiego z powodu "lekkiej tonacji ironicznej oraz całkowitego braku jakichkolwiek wątków polskich"[1].

Powieść można także zaliczyć do literatury fanstycznonaukowej z powodu opisania przez Umińskiego zaawansowanego bezprzewodowego telegrafu o zasięgu 5000 km i radia nazwanego przez niego "metatelefonem"[9][10].

W 1953 Krystyna Kuliczkowska zauważyła, że w powieści są "akcenty ostrej krytyki" wymierzone w "rozkapryszoną milionerkę", aczkolwiek skrytykowała powieść za pozytywne przedstawienie jej męża. Uznała także za "wstrząsający" opis wypędzenia ludności wyspy, by "dać [milionerce] pole do samotnych polowań i rozmyślań"[11].

Z późniejszej perspektywy powieść była krytykowana za „rasistowskie przedstawianie kolorowych tubylców z archipelagu Komorów”[1].

Jadwiga Ruszała zwraca uwage na nietypowy wariant robinsonady - pobyt na bezludnej wyspie jest zwykle rezultatem przypadku i odbieany jako coś negatywnego; w tej powieści jednak jest to zaplanowana ucieczka od cywilizacji. Bohaterka-milonerka nie jest też zdana sama na siebie; trudniejsze bądź mniej przyjemne czynności wykonuje za nią załoga jej, pozostającego w pobliżu, okrętu[4].

Odbiór

W 1925 recenzent Przeglądu Bibliotecznego pozytywnie ocenił książkę, pisząc „Książka pisana ze zwykłą autorowi swadą i łatwością, a ilustrowana bogato i pięknie”, a o autorze: „świetny popularyzator zdobyczy naukowych i wyborny opowiadacz przygód”[12].

Recenzent z 1957 roku zaliczył tę książkę do słabszych pozycji Umińskiego[13].

Mimo upływu czasu, w rozprawie naukowej z 2021 roku powieść była chwalona za wartką akcję i humor[1].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e KrzysztofK. Woźniakowski KrzysztofK., PO PODZIALE CZASOPISMA: „PRZYJACIEL MŁODZIEŻY” I „PRZYJACIEL DZIECI” W OSTATNICH MIESIĄCACH PRZEDWOJENNYCH (STYCZEŃ – LIPIEC 1914), „Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego”, 12 (Tom 12 (2020): Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego), 2021, DOI: 10.19251/rtnp/2020.12(20) .
  2. ↑ JadwigaJ. Czachowska JadwigaJ. (red.), Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. T. 8, Ste – V, AlicjaA. Szałagan (red.), 2003, s. 437-438 [dostęp 2023-10-12] .
  3. ↑ Czarodziejski Okręt | Władysław Umiński [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2024-01-27]  (pol.).
  4. ↑ a b JadwigaJ. Ruszała JadwigaJ., Robinsonada w literaturze polskiej: teoria, typologia, bohater, natura, Pomorska Akademia Pedagogiczna, 2000, s. 34-35, 71, ISBN 978-83-87006-89-1 [dostęp 2024-01-26]  (pol.).
  5. ↑ JadwigaJ. Ruszała JadwigaJ., Robinsonada w literaturze polskiej: teoria, typologia, bohater, natura, Pomorska Akademia Pedagogiczna, 2000, s. 137, ISBN 978-83-87006-89-1 [dostęp 2024-01-26]  (pol.).
  6. ↑ KrystynaK. Kuliczkowska KrystynaK., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1864-1914: zarys rozwoju, materiały, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1959, s. 46 [dostęp 2024-01-26]  (pol.).
  7. ↑ Rozmowy z polskimi marynistami (XX) Czarodziejski okręt czyli o twórczości Władysława Umińskiego. Tygodnik Odra. Nr 20 (182). 1949 - Wywiad z Umińskim
  8. ↑ Literatura okresu Młodej Polski, Państwowe Wydawn. Naukowe. Instytut Badań Literackich (Polska Akademia Nauk), 1973, s. 591 [dostęp 2024-01-28]  (pol.).
  9. ↑ PiotrP. Konieczny PiotrP., SFE: Umiński, Władysław [online], The Encyclopedia of Science Fiction, 2024 [dostęp 2024-02-27] .
  10. ↑ AndrzejA. Niewiadowski AndrzejA., Literatura fantastycznonaukowa, Wydawn. Naukowe PWN, 1992, s. 106, ISBN 978-83-01-10122-0 [dostęp 2024-02-27]  (pol.).
  11. ↑ KrystynaK. Kuliczkowska KrystynaK., O twórczości Władysław Umińskiego, „Twórczość”, 8, 1953, s. 176 .
  12. ↑ Adam (1899-1984) RedA.(1. 1. ) R. Wolff Adam (1899-1984) RedA.(1. 1. ) R., Jan Stanisław (1894-1981) RedJ.S.(1. 1. ) R. Gebethner Jan Stanisław (1894-1981) RedJ.S.(1. 1. ) R., Przegląd Bibljograficzny : wydawnictwo księgarni Gebethnera i Wolffa, 1925, R. 11, nr 24, Wydawcy Gebethner i Wolf, 15 grudnia 1925 [dostęp 2024-01-26] .
  13. ↑ Z literatury lat 1863-1918: studia i szkice, Zakład im. Ossolińskich. Instytut Badań Literackich (Polska Akademia Nauk), 1957, s. 324 [dostęp 2024-01-26]  (pol.).