| powiat | |
| 1854–1867 | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj związkowy | |
| Powiat | |
| Siedziba | |
| Data powstania |
1854 |
| Data likwidacji |
1867 |
| Powierzchnia |
5,2 mil² |
| Populacja (1854) • liczba ludności |
|
| Języki urzędowe | |
| Szczegółowy podział administracyjny | |
| |
| Liczba gmin katastralnych (1854) |
64 (w tym 1 miasteczko) |
Bezirk Żabno – dawny powiat (Bezirk) kraju koronnego Królestwo Galicji i Lodomerii, funkcjonujący w latach 1854–1867. Siedzibą starostwa było miasteczko Żabno.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Bezirk Żabno utworzono w ramach reformy uwłaszczeniowej z okresu Wiosny Ludów (1848–1849), która likwidowała jurysdykcję właściciela ziemskiego nad poddanymi. W Galicji, dominium – jako podstawowa jednostka administracyjna i filar systemu feudalnego straciło rację bytu. Konieczne stało się zatem wprowadzenie nowego systemu administracyjnego, którego zręby powstały w latach 1851–1855. Nowy trójstopniowy podział administracyjny objął 21 cyrkułów (niem. Kreise), 179 małych powiatów (niem. Bezirke) i ponad 6000 gmin (niem. Gemeinde)[1].
Bezirk Żabno objął obszar o wielkości 5,2 mil², zamieszkany przez 24.888 ludzi i podzielony na 64 gmin katastralnych, w tym jedno miasteczko (Żabno). Wszedł w skład cyrkułu tarnowskiego, jako jeden z jego dziesięciu powiatów[2]. Na północy powiat graniczył z Imperium Rosyjskim.
Po nadaniu Galicji autonomii oraz powołaniu samorządu gminnego i powiatowego w 1865 zlikwidowano cyrkuły (Kreise). Dotychczasowe małe powiaty (Bezirke) w liczbie 179, utrzymały się do 1867 roku, kiedy to w następstwie kolejnej reformy administracyjnej (23 stycznia 1867) zostały zastąpione przez 74 większych powiatów[1][3]. Obszar zniesionego Bezirk Żabno wszedł wtedy w skład nowych powiatów dąbrowskiego i tarnowskiego (vide podział w tabeli poniżej)[4][5].
Taki podział administracyjny doprowadził do powstania nielogicznej granicy między powiatami, skutkując utworzeniem trzech eksklaw powiatu dąbrowskiego na terenie powiatu tarnowskiego: 1) Zakirchale i Konary, 2) Laskówka, 3) Siedlec i Łęka – ta ostatnia znajdowała się wyjątkowo daleko, w pobliżu Radłowa. Nie wiadomo, czy był to błąd drukarski, czy rzeczywiście zamierzony podział, jednak już 19 czerwca 1867 roku wszystkie eksklawy zostały zlikwidowane. Stało się to poprzez włączenie Odporyszowa, Sieradzy i Fiuka do powiatu dąbrowskiego oraz Brnika i Żelazówki do powiatu tarnowskiego. W ten sposób powiat dąbrowski uzyskał ciągłość terytorialną z eksklawą Laskówki oraz Zakirchala (Konary przyłączono wówczas do powiatu tarnowskiego). Trzecia, najbardziej oddalona eksklawa – obejmująca Siedlec i Łękę – została w całości włączona do powiatu tarnowskiego[6].
1 maja 1886 roku dokonano kolejnej korekty przebiegu granicy w rejonie Żabna, mającej na celu uniknięcie rozdzielenia zwartych skupisk osadniczych. W ramach tej zmiany do powiatu dąbrowskiego włączono Żabno, Podlesie, Niecieczę oraz – ponownie – Konary[7]. Po tej korekcie linia graniczna między powiatami została ostatecznie wyrównana.
Podział administracyjny (1854)
[edytuj | edytuj kod]Objaśnienie:
(M) = miasto; (m) = miasteczko
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Krzysztof Ostafin, Podziały administracyjne Galicji 1857 – 1910 [online], ArcGIS StoryMaps, 13 marca 2024 [dostęp 2025-03-10].
- ↑ a b Allgemeines Landes-Gesetz- und Regierungsblatt für das Kronland Galizien und Lodomerien mit den Herzogthümern Auschwitz und Zator und dem Großherzogthume Krakau. Jahrgang 1854, Lemberg 1855.
- ↑ Krzysztof Ostafin, Mateusz Troll, Dominik Kaim, Jakub Taczanowski, Problem doboru jednostek odniesienia przestrzennego w integracji danych z drugiej połowy XIX i początku XX w. z terenów Galicji i Śląska Austriackiego, „Studia Geohistorica” (8), 2020, s. 194–212, DOI: 10.12775/SG.2020.09, ISSN 2300-2875 [dostęp 2025-03-10].
- ↑ Verordnung des Staatsministeriums vom 23 Jänner 1867 über die Reform des politischen Verwaltung in den Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator
- ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2025-03-10].
- ↑ Verordnung des Ministers des Innern vom 19 Juni 1867, betreffend mehrere Aenderungen der neuen administrativen Bezirks-Abgränzung in den Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau
- ↑ Dziennik Ustaw i Rozporządzeń Krajowych dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem. 1885, Nr 48
- ↑ a b c d 1 maja 1886 włączono do powiatu dąbrowskiego.
- ↑ a b c 19 czerwca 1867 włączono do powiatu tarnowskiego.
- ↑ a b c 19 czerwca 1867 włączono do powiatu dąbrowskiego.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Handbuch des Lemberger Statthelterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1858. Lemberg, 1858. (niem.)
- Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim.
