Amu-daria
Delta Amu-darii w 1994 roku | |||
Kontynent | Azja | ||
---|---|---|---|
Państwo | Afganistan | ||
Rzeka | |||
Długość | 1425 km | ||
Powierzchnia zlewni | 465 500 km² | ||
Źródło | |||
Miejsce | Pamir, połączenie rzek Pandż i Wachsz | ||
Współrzędne | 37°06′21,6″N 68°18′22,7″E/37,106000 68,306300 | ||
Ujście | |||
Recypient | południowe Jezioro Aralskie, Jezioro Sarykamyskie (poprzez kanały nawadniające) | ||
Współrzędne | 44°06′29,9″N 59°40′52,0″E/44,108300 59,681100 | ||
Mapa | |||
Mapa dorzecza Amu-darii | |||
Położenie na mapie Azji | |||
| |||
|
Amu-daria (w starożytności Oksus, Oxus, Transoxana, Transoksjana, arab. Dżajahun) – rzeka w Uzbekistanie, Turkmenistanie i Afganistanie, jej odcinek stanowi także granicę Tadżykistanu (na całej swej długości stanowi odcinki granicy afgańsko-tadżyckiej, afgańsko-uzbeckiej, afgańsko-turkmeńskiej oraz turkmeńsko-uzbeckiej). Długość 1425 km[a], powierzchnia dorzecza 465,5 tys. km².
Przebieg
Powstaje z połączenia rzek Pandż i Wachsz. Płynie między pustyniami Kara-kum i Kyzył-kum, w dolnym i środkowym biegu brak dopływów. W górnym biegu dopływy: Kofarnihon, Surchan-daria, Sherobod (prawe) i Kunduz (lewy). W środkowym biegu w okolicy Türkmenabatu – utworzony w 1982 roku Rezerwat Amudaryjski[1]. W dolnym biegu, na terenie Karakałpacji – Rezerwat Biosfery Dolnej Amu-darii[2]. Do lat 60. XX wieku uchodziła do Jeziora Aralskiego tworząc deltę, w pobliżu której znajdowało się miasto (dziś – w większości opuszczone i wciąż wyludniające się) Moʻynoq. Obecnie większość wody jest tracona, odprowadzana poprzez nieszczelne kanały na uzbeckie pola bawełny i rzeka wysycha, zanim dotrze do jeziora. Część wód trafia także do depresyjnej kotliny Sarykamyskiej, w której w XX wieku utworzył się duży zbiornik – Jezioro Sarykamyskie. Wykorzystywanie Amu-darii do nawadniania okolicznych terenów po II wojnie światowej przyczyniło się, poprzez budowę kanałów, nie tylko do szybkiego wysychania rzeki, ale również silnego zanieczyszczenia jej nawozami, ściekami i pestycydami, a także doprowadziło do wtórnego zasolenia gleb.
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Biorąc po uwagę najodleglejsze źródło i najdalszy odpływ, okresowo 2540 km.
Bibliografia
- Encyklopedia Audiowizualna Britannica – Geografia I, RafałR. Jasiulewicz (red.), LeszekL. Baraniecki, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2006, ISBN 83-60563-07-1, ISBN 978-83-60563-07-6, ISBN 83-60563-04-7, ISBN 978-83-60563-04-5, ISBN 1-59339-330-X, ISBN 978-1-59339-330-4, OCLC 838992809 .
- PWN: 3868912
- Britannica: place/Amu-Darya
- Universalis: amou-daria
- БРЭ: 4138005
- SNL: Amu-Darja
- Catalana: 0003695
- DSDE: Amu_Darja