Liste des consuls de la République romaine
Royauté romaine Principat 27 av. J.-C. – 285 Dominat 285 – 476 Emp. byzantin 395 – 1453 Magistratures Cursus honorum Magistrats ordinaires Questeur Édile Préteur Tr. consulaire Consul Censeur Promagistrats Proconsul Magistrats extraordinaires Dictateur Maître de cavalerie Interroi Décemvir Triumvir Assemblées Sénat romain Comices curiates Comices centuriates Comices tributes Concile plébéien Titres impériaux Auguste Imperator César Pater patriae Pontifex maximus Curateur Légat Préfectures |
modifier
Pour des articles plus généraux, voir Fastes consulaires et Consul (Rome antique).
Cette liste des consuls de la République romaine recense les noms des consuls de la fondation de la République en jusqu'à l'instauration du principat par Auguste en [n 1] Dans l'Antiquité, cette liste des consuls est appelée Fastes consulaires et sert de calendrier de référence. En effet, les Romains repèrent souvent l'année en donnant les noms des consuls ordinaires élus, ce qui fait d'eux des magistrats éponymes.
Reconstitution de la liste des consuls
Le manque de fiabilité des sources
Plusieurs difficultés apparaissent pour reconstituer une liste de consuls dans les premiers siècles de la République. Selon Tite-Live, les archives de Rome auraient été détruites lors du sac de Rome par les Gaulois et reconstituées aussitôt après[a 1]. Les historiens modernes ne sont pas certains que les fastes aient été détruits lors de ce sac, surtout si leurs supports sont en pierre ou en bronze[1]. Néanmoins, les fastes des magistrats des premiers temps de la République restent très controversés, surtout à cause du fait qu'ils ont pu être modifié ultérieurement afin d'augmenter le prestige d'une famille[2].
Autre problème, avant 153 av. J.-C., l'entrée en fonction des consuls ne se fait pas au premier janvier, donc les mandats ne coïncident pas avec l'année calendaire. De plus, si les consulats durent en principe douze mois, des périodes de dictature ou des séries d'interrois peuvent s'intercaler entre les consulats et introduisent des irrégularités.
Le problème de la datation
Les historiens romains élaborent à la fin du Ier siècle av. J.-C. une chronologie complète de l'histoire romaine dans laquelle ils datent la création de la République en 509 av. J.-C. Cette chronologie, baptisée chronologie varronienne du nom de l'historien Varron, est reconnue officiellement au début de l'Empire. Elle est notamment utilisée par Tite-Live. Toutefois, l'exactitude de la chronologie varronienne est aujourd'hui remise en cause et on observe un décalage entre les dates fournies par Tite-Live et d'autres historiens antiques comme Polybe ou Diodore de Sicile. Par exemple, Tite-Live date le sac de Rome de 390 alors que Polybe le place en 386.
Les historiens ne s'accordent pas sur la période de cinq ans sans consuls entre 375 et 371 av. J.-C., à la suite du blocage des élections par les tribuns de la plèbe Caius Licinius Stolon et Lucius Sextius Lateranus, présente dans la chronologie. Tite-Live présente ces cinq années comme solitudo magistratuum, à l'inverse de Diodore de Sicile qui n'admet qu'une année. D'autres problèmes se posent pour quatre années de dictature sans consul : 333, 324, 309 et 301 av. J.-C. Selon la chronologie varronienne, lors de ces quatre années, un dictateur aurait été élu pour un mandat d'un an et non de six mois comme le veut la tradition. Ces irrégularités ont probablement été introduites pour corriger des erreurs transmises par les auteurs plus anciens en allongeant par exemple la durée de l'anarchie politique ou la durée des dictatures. Néanmoins, en dépit de ces erreurs reconnues, la littérature académique continue de se servir de la chronologie varronienne par convention[3].
Les sources antiques
Les fastes consulaires capitolins (fasti consulari capitolini) constituent une source épigraphique précieuse pour la reconstitution de la liste des consuls. Affichés sur les montants intérieurs des arcs d'Auguste du Forum Romain, les fastes sont partiellement retrouvés entre 1546 et 1547 et conservés dans les musées du Capitole depuis 1586. Ils contiennent entre autres la liste des consuls éponymes entre 483 et 19 av. J.-C.[4] Les Actes des Frères Arvales et les Fastes d'Ostie, bien qu'également fragmentaires, offrent des renseignements complémentaires.
En plus des sources épigraphiques, les historiens modernes peuvent s'appuyer sur les annales d'historiens antiques comme Tite-Live, Denys d'Halicarnasse ou Diodore de Sicile et sur les fastes reconstitués par les chroniqueurs du Bas-Empire et de l'Antiquité tardive comme le Chronographe de 354, les Fasti Hispani d'Hydace de Chaves, la chronique de Cassiodore et le Chronicon Paschale.
Liste des consuls de la République romaine
VIe siècle av. J.-C.
An | Consuls (• : patriciens et • : plébéiens) | |
509 | Lucius Junius Brutus** • | Lucius Tarquinius Collatinus* • |
Suff. : *Publius Valerius Publicola • I, **Spurius Lucretius Tricipitinus*** • et ***Marcus Horatius Pulvillus • I | ||
508 | Publius Valerius Publicola • II | Titus Lucretius Tricipitinus • I |
507 | Publius Valerius Publicola • III | Marcus Horatius Pulvillus • II |
506 | Spurius Larcius Flavius • I | Titus Herminius Aquilinus • |
505 | Publius Postumius Tubertus • I | Marcus Valerius Volusus • |
504 | Publius Valerius Publicola • IV | Titus Lucretius Tricipitinus • II |
503 | Publius Postumius Tubertus • II | Agrippa Menenius Lanatus • |
502 | Spurius Cassius Vecellinus • I | Opiter Verginius Tricostus • |
501 | Titus Larcius Flavus • I | Postumius Cominius Auruncus • I |
Dictature : Titus Larcius Flavus •[n 2] | ||
Ve siècle av. J.-C.
IVe siècle av. J.-C.
IIIe siècle av. J.-C.
IIe siècle av. J.-C.
An | Consuls (• : patriciens et • : plébéiens) | ||
200 | Publius Sulpicius Galba Maximus • II | Caius Aurelius Cotta • | |
199 | Lucius Cornelius Lentulus • | Publius Villius Tappulus • | |
198 | Titus Quinctius Flamininus • | Sextus Aelius Paetus Catus • | |
197 | Caius Cornelius Cethegus • | Quintus Minucius Rufus • | |
196 | Lucius Furius Purpureo • | Marcus Claudius Marcellus • | |
195 | Lucius Valerius Flaccus • | Marcus Porcius Cato Maior • | |
194 | Publius Cornelius Scipio Africanus • II | Tiberius Sempronius Longus • | |
193 | Lucius Cornelius Merula • | Aulus Minucius Thermus • | |
192 | Lucius Quinctius Flamininus • | Cnaeus Domitius Ahenobarbus • | |
191 | Publius Cornelius Scipio Nasica • | Manius Acilius Glabrio • | |
190 | Lucius Cornelius Scipio Asiaticus • | Caius Laelius • | |
189 | Cnaeus Manlius Vulso • | Marcus Fulvius Nobilior • | |
188 | Marcus Valerius Messalla • | Caius Livius Salinator • | |
187 | Marcus Aemilius Lepidus • I | Caius Flaminius • | |
186 | Spurius Postumius Albinus • | Quintus Marcius Philippus • I | |
185 | Appius Claudius Pulcher • | Marcus Sempronius Tuditanus • | |
184 | Publius Claudius Pulcher • | Lucius Porcius Licinus • | |
183 | Quintus Fabius Labeo • | Marcus Claudius Marcellus • | |
182 | Lucius Aemilius Paullus Macedonicus • I | Cnaeus Baebius Tamphilus • | |
181 | Publius Cornelius Cethegus • | Marcus Baebius Tamphilus • | |
180 | Aulus Postumius Albinus Luscus • | Caius Calpurnius Piso* • | |
Suff. : *Quintus Fulvius Flaccus • I | |||
179 | Lucius Manlius Acidinus Fulvianus • | Quintus Fulvius Flaccus • II | |
178 | Aulus Manlius Vulso • | Marcus Iunius Brutus • | |
177 | Caius Claudius Pulcher • | Tiberius Sempronius Gracchus • I | |
176 | Cnaeus Cornelius Scipio Hispallus* • | Quintus Petillius • | |
Suff. : *Caius Valerius Laevinus • | |||
175 | Marcus Aemilius Lepidus • II | Publius Mucius Scævola • | |
174 | Spurius Postumius Albinus Paullulus • | Quintus Mucius Scævola • | |
173 | Lucius Postumius Albinus • | Marcus Popillius Laenas • | |
172 | Caius Popillius Laenas • I | Publius Aelius Ligus • | |
171 | Publius Licinius Crassus • | Caius Cassius Longinus • | |
170 | Aulus Hostilius Mancinus • | Aulus Atilius Serranus • | |
169 | Cnaeus Servilius Caepio • | Quintus Marcius Philippus • II | |
168 | Lucius Aemilius Paullus Macedonicus • II | Caius Licinius Crassus • | |
167 | Quintus Aelius Paetus • | Marcus Junius Pennus • | |
166 | Caius Sulpicius Galba • | Marcus Claudius Marcellus • I | |
165 | Titus Manlius Torquatus • | Cnaeus Octavius • | |
164 | Aulus Manlius Torquatus • | Quintus Cassius Longinus • | |
163 | Tiberius Sempronius Gracchus • II | Marcus Juventius Thalna • | |
162 | Publius Cornelius Scipio Nasica Corculum* • I | Caius Marcius Figulus** • I | |
Suff. : *Publius Cornelius Lentulus • et **Cnaeus Domitius Ahenobarbus • | |||
161 | Marcus Valerius Messalla • | Caius Fannius Strabo • | |
160 | Marcus Cornelius Cethegus • | Lucius Anicius Gallus • | |
159 | Cnaeus Cornelius Dolabella • | Marcus Fulvius Nobilior • | |
158 | Marcus Aemilius Lepidus • | Caius Popillius Laenas • II | |
157 | Sextus Julius Caesar • | Lucius Aurelius Orestes • | |
156 | Lucius Cornelius Lentulus Lupus • | Caius Marcius Figulus • II | |
155 | Publius Cornelius Scipio Nasica Corculum • II | Marcus Claudius Marcellus • II | |
154 | Lucius Postumius Albinus • | Quintus Opimius • | |
153 | Tiberius Annius Luscus • | Quintus Fulvius Nobilior • | |
152 | Lucius Valerius Flaccus • | Marcus Claudius Marcellus • III | |
151 | Aulus Postumius Albinus • | Lucius Licinius Lucullus • | |
150 | Tiberius Quinctius Flaminius • | Manius Acilius Balbus • | |
149 | Manius Manilius • | Lucius Marcius Censorinus • | |
148 | Spurius Postumius Albinus Magnus • | Lucius Calpurnius Piso Caesoninus • | |
147 | Publius Cornelius Scipio Aemilianus Africanus • I | Caius Livius Drusus • | |
146 | Cnaeus Cornelius Lentulus • | Lucius Mummius Achaicus • | |
145 | Quintus Fabius Maximus Aemilianus • | Lucius Hostilius Mancinus • | |
144 | Servius Sulpicius Galba • | Lucius Aurelius Cotta • | |
143 | Appius Claudius Pulcher • | Quintus Caecilius Metellus Macedonicus • | |
142 | Quintus Fabius Maximus Servilianus • | Lucius Caecilius Metellus Calvus • | |
141 | Cnaeus Servilius Caepio • | Quintus Pompeius • | |
140 | Quintus Servilius Caepio • | Caius Laelius Sapiens • | |
139 | Cnaeus Calpurnius Piso • | Marcus Popillius Laenas • | |
138 | Publius Cornelius Scipio Nasica Serapio • | Decimus Junius Brutus Callaicus • | |
137 | Marcus Aemilius Lepidus Porcina • | Caius Hostilius Mancinus • | |
136 | Lucius Furius Philus • | Sextus Atilius Serranus • | |
135 | Quintus Calpurnius Piso • | Servius Fulvius Flaccus • | |
134 | Publius Cornelius Scipio Aemilianus Africanus • II | Caius Fulvius Flaccus • | |
133 | Publius Mucius Scaevola • | Lucius Calpurnius Piso Frugi • | |
132 | Publius Popillius Laenas • | Publius Rupilius • | |
131 | Lucius Valerius Flaccus • | Publius Licinius Crassus Dives Mucianus • | |
130 | Lucius Cornelius Lentulus* • | Marcus Perperna • | |
Suff. : *Appius Claudius Nero • | |||
129 | Caius Sempronius Tuditanus • | Manius Aquilius • | |
128 | Titus Annius Rufus • | Cnaeus Octavius • | |
127 | Lucius Cornelius Cinna • | Lucius Cassius Longinus Ravilla • | |
126 | Marcus Aemilius Lepidus • | Lucius Aurelius Orestes • | |
125 | Marcus Fulvius Flaccus • | Marcus Plautius Hypsaeus • | |
124 | Caius Cassius Longinus • | Caius Sextius Calvinus | |
123 | Titus Quinctius Flaminius • | Quintus Caecilius Metellus Baliaricus • | |
122 | Cnaeus Domitius Ahenobarbus • | Caius Fannius Strabo • | |
121 | Quintus Fabius Maximus Allobrogicus • | Lucius Opimius • | |
120 | Caius Papirius Carbo • | Publius Manilius • | |
119 | Lucius Aurelius Cotta • | Lucius Caecilius Metellus Delmaticus • | |
118 | Quintus Marcius Rex • | Marcus Porcius Cato • | |
117 | Quintus Mucius Scævola • | Lucius Caecilius Metellus Diadematus • | |
116 | Quintus Fabius Maximus Eburnus • | Caius Licinius Geta • | |
115 | Marcus Aemilius Scaurus • | Marcus Caecilius Metellus • | |
114 | Manius Acilius Balbus • | Caius Porcius Cato • | |
113 | Cnaeus Papirius Carbo • | Caius Caecilius Metellus Caprarius • | |
112 | Lucius Calpurnius Piso Caesoninus • | Marcus Livius Drusus • | |
111 | Publius Cornelius Scipio Nasica Serapio • | Lucius Calpurnius Bestia • | |
110 | Spurius Postumius Albinus • | Marcus Minucius Rufus • | |
109 | Quintus Caecilius Metellus Numidicus • | Marcus Junius Silanus • | |
108 | Servius Sulpicius Galba • | Hortensius* • | |
Suff. : *Marcus Aurelius Scaurus • | |||
107 | Lucius Cassius Longinus • | Caius Marius • I | |
106 | Quintus Servilius Caepio • | Caius Atilius Serranus • | |
105 | Cnaeus Mallius Maximus • | Publius Rutilius Rufus • | |
104 | Caius Flavius Fimbria • | Caius Marius • II | |
103 | Lucius Aurelius Orestes • | Caius Marius • III | |
102 | Quintus Lutatius Catulus • | Caius Marius • IV | |
101 | Manius Aquilius Nepos • | Caius Marius • V | |
Ier siècle av. J.-C.
An | Consuls (• : patriciens et • : plébéiens) | |
100 | Lucius Valerius Flaccus • | Caius Marius • VI |
99 | Aulus Postumius Albinus • | Marcus Antonius Orator • |
98 | Quintus Caecilius Metellus Nepos • | Titus Didius • |
97 | Cnaeus Cornelius Lentulus • | Publius Licinius Crassus • |
96 | Caius Cassius Longinus • | Cnaeus Domitius Ahenobarbus • |
95 | Quintus Mucius Scævola • | Lucius Licinius Crassus • |
94 | Caius Coelius Caldus • | Lucius Domitius Ahenobarbus • |
93 | Caius Valerius Flaccus • | Marcus Herennius • |
92 | Caius Claudius Pulcher • | Marcus Perperna • |
91 | Sextus Julius Caesar • | Lucius Marcius Philippus • |
90 | Lucius Julius Caesar • | Publius Rutilius Lupus • |
89 | Cnaeus Pompeius Strabo • | Lucius Porcius Cato • |
88 | Lucius Cornelius Sulla • I | Quintus Pompeius Rufus • |
87 | Lucius Cornelius Cinna • I | Cnaeus Octavius • |
Suff. | Lucius Cornelius Merula | |
86 | Lucius Cornelius Cinna • II | Caius Marius* • VII |
Suff. | Lucius Valerius Flaccus • | |
85 | Lucius Cornelius Cinna • III | Cnaeus Papirius Carbo • I |
84 | Lucius Cornelius Cinna • IV | Cnaeus Papirius Carbo • II |
83 | Lucius Cornelius Scipio Asiaticus Asiagenus • | Caius Norbanus • |
82 | Cnaeus Papirius Carbo • III | Caius Marius • |
Dictature : Lucius Cornelius Sulla • (à vie à partir de fin 82) | ||
81 | Cnaeus Cornelius Dolabella • | Marcus Tullius Decula • |
Dictature : Lucius Cornelius Sulla • (abdication mi 81 au bout de 6 mois) | ||
80 | Lucius Cornelius Sulla • II | Quintus Caecilius Metellus Pius • |
79 | Appius Claudius Pulcher • | Publius Servilius Vatia Isauricus • |
78 | Marcus Aemilius Lepidus • | Quintus Lutatius Catulus • |
77 | Mamercus Aemilius Lepidus Livianus • | Decimus Junius Brutus • |
76 | Cnaeus Octavius • | Caius Scribonius Curio • |
75 | Caius Aurelius Cotta • | Lucius Octavius • |
74 | Marcus Aurelius Cotta • | Lucius Licinius Lucullus • |
73 | Caius Cassius Longinus Varus • | Marcus Terentius Varro Lucullus • |
72 | Cnaeus Cornelius Lentulus Clodianus • | Lucius Gellius Publicola • |
71 | Publius Cornelius Lentulus Sura • | Cnaeus Aufidius Orestes • |
70 | Marcus Licinius Crassus • I | Cnaeus Pompeius Magnus • I |
69 | Quintus Caecilius Metellus Creticus • | Quintus Hortensius Hortalus • |
68 | Lucius Caecilius Metellus Caprarius • | Quintus Marcius Rex • |
Suff. | Servilius Vatia (décède lors de son consulat) | |
67 | Manius Acilius Glabrio • | Caius Calpurnius Piso • |
66 | Manius Aemilius Lepidus • | Lucius Volcacius Tullus • |
65 | Lucius Manlius Torquatus • | Lucius Aurelius Cotta • |
64 | Lucius Julius Caesar • | Caius Marcius Figulus • |
63 | Marcus Tullius Cicero • | Caius Antonius Hybrida • |
62 | Decimus Iunius Silanus • | Lucius Licinius Murena • |
61 | Marcus Valerius Messalla Niger • | Marcus Pupius Piso Frugi Calpurnianus • |
60 | Lucius Afranius • | Quintus Caecilius Metellus Celer • |
59 | Caius Julius Caesar • I | Marcus Calpurnius Bibulus • |
58 | Lucius Calpurnius Piso Caesoninus • | Aulus Gabinius • |
57 | Publius Cornelius Lentulus Spinther • | Quintus Caecilius Metellus Nepos • |
56 | Cnaeus Cornelius Lentulus Marcellinus • | Lucius Marcius Philippus • |
55 | Marcus Licinius Crassus • II | Cnaeus Pompeius Magnus • II |
54 | Appius Claudius Pulcher • | Lucius Domitius Ahenobarbus • |
53 | Marcus Valerius Messalla Rufus • | Cnaeus Domitius Calvinus • I |
52 | Cnaeus Pompeius Magnus • III | Quintus Caecilius Metellus Pius Scipio Nasica • |
51 | Servius Sulpicius Rufus • | Marcus Claudius Marcellus • |
50 | Lucius Aemilius Paullus • | Caius Claudius Marcellus • |
49 | Lucius Cornelius Lentulus Crus • | Caius Claudius Marcellus • |
Dictature : Caius Julius Caesar • I (onze jours fin 49) | ||
48 | Caius Julius Caesar • II | Publius Servilius Vatia Isauricus • I |
47 | Dictature : Caius Julius Caesar • II (pour un an) | |
Quintus Fufius Calenus • | Publius Vatinius • | |
46 | Caius Julius Caesar • III | Marcus Aemilius Lepidus • I |
Dictature : Caius Julius Caesar • III (pour dix ans) | ||
45 | Caius Julius Caesar • IV (consul unique) | |
Suff. | Quintus Fabius Maximus • (oct. - déc.) | Caius Trebonius • (oct. - déc) |
Suff. | Caius Caninius Rebilus • (31 déc.) | |
44 | Caius Julius Caesar* • V | Marcus Antonius • I |
Dictature : Caius Julius Caesar • IV (à vie) | ||
Suff. : *Publius Cornelius Dolabella • | ||
43 | Aulus Hirtius • | Caius Vibius Pansa Caetronianus • |
Suffects : Caius Julius Caesar Octavianus • I, Quintus Pedius •, Caius Carrinas • et Publius Ventidius Bassus • | ||
42 | Marcus Aemilius Lepidus • II | Lucius Munatius Plancus • |
41 | Publius Servilius Vatia Isauricus • II | Lucius Antonius • |
40 | Caius Asinius Pollio • | Cnaeus Domitius Calvinus • II |
Suff. : Lucius Cornelius Balbus et Publius Canidius Crassus • | ||
39 | Caius Calvisius Sabinus • | Lucius Marcius Censorinus • |
Suff. : Caius Cocceius Balbus • et Publius Alfenus Varus • | ||
38 | Appius Claudius Pulcher • | Caius Norbanus Flaccus • |
Suff. : Lucius Cornelius Lentulus • et Lucius Marcius Philippus • | ||
37 | Lucius Caninius Gallus • | Marcus Vipsanius Agrippa • I |
Suff. : Titus Statilius Taurus • | ||
36 | Marcus Cocceius Nerva • | Lucius Gellius Publicola • |
Suff. : Lucius Nonius Asprenas • et Quintus Marcius • | ||
35 | Lucius Cornificius • | Sextus Pompeius • |
Suff. : Publius Cornelius Dolabella • et Titus Peducaeus • | ||
34 | Marcus Antonius • II | Lucius Scribonius Libo • |
Suff. : Aemilius Lepidus Paullus •, Lucius Sempronius Atratinus •, Caius Memmius • et Marcus Herennius • | ||
33 | Caius Julius Caesar Octavianus • II | Lucius Volcacius Tullus • |
Suff. : Lucius Autronius Paetus •, Lucius Flavius •, Caius Fonteius Capito •, Marcus Acilius Glabrio •, Lucius Vinicius • et Quintus Laronius • | ||
32 | Cnaeus Domitius Ahenobarbus • | Caius Sosius • |
Suff. : Lucius Cornelius Cinna • et Marcus Valerius Messalla • | ||
31 | Caius Julius Caesar Octavianus • III | Marcus Valerius Messalla Corvinus • |
Suff. : Marcus Titius • et Cnaeus Pompeius • | ||
30 | Caius Julius Caesar Octavianus • IV | Marcus Licinius Crassus • |
Suff. : Caius Antistius Vetus, Marcus Tullius Cicero Minor et Lucius Saenius | ||
29 | Caius Julius Caesar Octavianus • V | Sextus Appuleius • |
Suff. : Potitus Valerius Messalla | ||
28 | Caius Julius Caesar Octavianus • VI | Marcus Vipsanius Agrippa • II |
27 | Imperator Caesar Augustus • VII | Marcus Vipsanius Agrippa • III |
Instauration du principat | ||
Liste des consuls romains du Haut-Empire ( à 192 apr. J.-C.) |
Notes et références
Notes
- ↑ Le choix de cette date pour marquer la fin de la période républicaine n'est qu'une reconstruction historique. En effet, la République n'a jamais été abolie à Rome. Le Princeps, à partir du moment où il n'a plus aucun rival, cumule les magistratures cum imperio, ce qui institue de fait un système monarchique.
- ↑ 501 selon Tite-Live, 498 selon Denys d'Halicarnasse, pour la dictature de Titus Larcius Flavus •
- ↑ 499 selon Tite-Live, 496 selon Denys d'Halicarnasse, pour la dictature de Aulus Postumius Albus Regillensis •
- ↑ 458 : Tite-Live, Histoire romaine, III, 25
- ↑ 458 : Chronographe de 354, Liste des consuls
(Il se pourrait qu'un certain "Carve(tus)" soit élu au consulat mais décède avant le début de son mandat, et Minucius est alors élu suffect et commence l'année au côté de Nautius) - ↑ 457 : Tite-Live, Histoire romaine, III, 30
- ↑ 457 : Diodore de Sicile, Bibliothèque historique, XII, 2
- ↑ 434 : on ne sait pas si ce sont des consuls ou des tribuns consulaires qui sont élus cette année (voir Tite-Live, Histoire romaine, IV, 23). Il est possible que les consuls de l'année précédente aient été maintenus dans leurs fonctions jusqu'à la nomination d'un dictateur.
- ↑ 328 : Tite-Live, Histoire romaine, VIII, 22
- ↑ 328 : Diodore de Sicile, Histoire universelle, Livre XVII, 87
- ↑ 328 : Chronographe de 354, Liste des consuls
- ↑ Selon Polybe mais peu vraisemblable, le consul Lucius Caecilius Metellus Denter est plus probablement mort l'année suivante en tant que proconsul.
- ↑ 220 : Il semblerait que ce soient Marcus Valerius Laevinus et Quintus Mucius Scævola qui aient été élu consuls, qui auraient abdiqué, tandis que Lucius Veturius Philo et Caius Lutatius Catulus seraient consuls suffects. Cependant, aucune source viable ne permet de vérifier ces informations, bien que tous les fastes consulaires donnent les quatre noms.
- ↑ 215 : Lucius Postumius Albinus, consul élu, meurt au combat avec toute son armée. Tiberius Sempronius Gracchus reste seul consul le temps que les auspices soient favorables, puis Marcus Claudius Marcellus est élu, mais les augures indiquent que l'élection est mauvaise, il abdique donc et Quintus Fabius Maximus Verrucosus le remplace (Tite-Live, Histoire romaine, Livre XXIII, 31)
Références
- Sources modernes :
- ↑ Heurgon 1993, p. 385.
- ↑ Laet 1953, p. 622-624.
- ↑ Forsythe 2005, p. 369-370.
- ↑ Piel et Minéo 2011, p. 13.
- Sources antiques :
- ↑ Tite-Live, Histoire romaine, VI, 1, 2
Bibliographie
Auteurs antiques
- Tite-Live, Ab Vrbe condita libri (détails des éditions, lire en ligne sur Wikisource ou sur le site de l'Université de Louvain)
- Diodore de Sicile, Bibliothèque historique (détails des éditions, lire en ligne sur Wikisource ou sur le site de Philippe Remacle (fr + grc))
- Denys d'Halicarnasse, Antiquités romaines (détails des éditions, lire en ligne sur le site LacusCurtius (en))
- Chronographe de 354, VIII Fasti consulares (lire en ligne sur le site The Tertullian Project (la + en))
- Chronicon Paschale (lire en ligne l'édition de 1832 (la))
- Cassiodore, Chronica (lire en ligne M. Klaasen Dissertation 2010 (la + en))
Auteurs modernes
- (de) Georg Wissowa, August Pauly, Wilhelm Kroll (dir.), Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, Stuttgart & Munich, 1896- (lire en ligne)
- (en) T. Robert S. Broughton, The Magistrates of the Roman Republic : Volume I, 509 B.C. - 100 B.C., New York, The American Philological Association, coll. « Philological Monographs, number XV, volume I », , 578 p. (lire en ligne)
- (en) Siegfried J. Laet, « Broughton (T. Robert S.) : The Magistrates of the Roman Republic », Revue belge de philologie et d'histoire, vol. 31, no 2,
- Jacques Heurgon, Rome et la Méditerranée occidentale jusqu'aux guerres puniques, Paris, PUF,
- (en) Gary Forsythe, A Critical History of Early Rome, Berkeley, University of California Press,
- Thierry Piel et Bernard Minéo, Et Rome devint une République, 509 av. J.-C., Lemme Edit, Illustoria,
Articles connexes
- Liste des consuls romains du Haut-Empire (de 30 av. J.-C. jusqu'à la mort de Commode en 192 ap. J.-C.)
- Liste des consuls romains du Bas-Empire (de 193 à 541)
- Portail de la Rome antique